Нефть, инвестициялар ва келажак шаҳарлари
2022 йилнинг қишида Қатар жаҳон футболининг диққатга сазовор марказига айланди. Ҳамманинг эътибори у ерда бўлиб ўтган жаҳон чемпионатига қаратилди, бироқ турнир давомида ҳам кузатувчиларнинг нигоҳи Арабистон ярим оролининг энг йирик давлати Саудия Арабистонига қарата бошлади. Айнан жаҳон чемпионати пайтида Криштиану Роналду доимий яшаш учун бу ерга келиши ҳақида миш-мишлар тарқала бошлади.
Кўп ўтмай, шундай бўлди - Криш "Ан-Наср"га келиб, йилига 200 миллион евролик шартнома олди. Аммо саудияликлар бу билан тўхтаб қолиш ниятида эмасликларини билдирди. Бу ёзда улар Карим Бенземани (португалияликнинг ярми нархида) ўзига тортди, Стивен Жеррардни мураббий қилиб олди. Буларнинг барчаси 2030 йилги жаҳон чемпионатини Миср ва Греция билан биргаликда ўтказиш истаги фонида содир бўлмоқда, бундан ташқари, октябрь ойида Саудия Арабистони валиаҳд шаҳзодаси Муҳаммад бин Салмон "Ньюкасл" акцияларининг назорат пакетини сотиб олган эди.
Спорт аренасида янги давлат
Саудия Арабистонининг халқаро майдондаги нуфузи ортиб бораётгани дунёнинг турли бурчакларида баҳс-мунозараларга сабаб бўлмоқда. Дунё глобаллашиб бораётгани ва харитада спортнинг янги диққатга сазовор жойлари пайдо бўлаётганини қўллаб-қувватловчилар ҳам бор. Аммо диаметрал қарама-қарши фикрлар ҳам мавжуд. Инсон ҳуқуқлари ташкилотлари ва фаоллари Саудия Арабистонида инсон ҳуқуқларининг поймол этилишидан хавотирлик билдирмоқда.
Бу "Vision 2030" ривожланиш стратегиясининг йўналишларидан бири бўлиб, унинг доирасида Саудия Арабистонида ҳаётнинг кўплаб соҳаларида кенг кўламли ўзгаришлар амалга оширилмоқда. Аммо ягона мақсад - обрўни кўтариш, дейиш мутлақо тўғри эмас. Саудияликлар спортдан дипломатик муносабатлар ўрнатиш ва мамлакатга хорижий сармояларни жалб қилиш учун фойдаланадилар. Шу сабабли Саудия Арабистони нефть даромадига қарамликни жиддий равишда камайтиришни режалаштирмоқда.
Бутун лойиҳанинг асосий двигатели валиаҳд шаҳзода Муҳаммад бин Салмон бошчилигидаги қироллик оиласи ҳисобланади. У Саудия Арабистони Суверен Жамғармаси ёрдами билан ишлайди, бу орқали кўпчилик инвестициялар ўтади. Шундай қилиб, бу жамғарма “Ньюкасл”нинг 80% акцияларини ва мамлакатнинг етакчи футбол клублари – “Ал-Аҳли”, “Ал-Иттиҳод”, “Ал-Ҳилол” ва “Ал-Насра”нинг 75 фоиз улушини назорат қилади. Демак, аслида “Ньюкасл”ни сотиб олиш ҳам, Роналду ва Бенземанинг харидлари ҳам давлат пуллари эвазига амалга оширилган.
Умуман олганда, бу маблағлар ва нотижорат ташкилотлар билан боғлиқ вазият жуда хиралашган. Масалан, Саудия Арабистонидаги асосий клубларнинг 25% акциялари де-юре хусусий ташкилотлари ва корпорацияларига тегишли, бироқ айни пайтда уларнинг кўпчилиги қирол оиласи аъзолари томонидан ҳам назорат қилинади. Умуман олганда, Ғарб дунёси мамлакат имиджига, Яқин Шарқдаги бошқарув ва сармоя усулларига қандай муносабатда бўлмасин, харитада янги жиддий футбол мамлакати пайдо бўлгани бор гап.
Футбол сармояси
Машҳур Конфедерациялар кубоги бир вақтлар "Қирол Фаҳд кубоги" деб номланган. Бу 1990 йилларда Саудия Арабистонида ташкил этилган ва мамлакатнинг ўша пайтдаги ҳукмдори номи билан аталган турнирдир. Саудияликлар турнир ФИФАнинг юрисдикциясига ўтгунига қадар барча харажатларни бошқарган. Лекин ҳақиқат шундаки, Саудия Арабистони футбол оламида анчадан буён мавжуд.
2008 йилда давлатга қарашли "Saudi Telecom" компанияси Премьер-лига ва Чемпионлар лигасини эндигина қўлга киритган "Манчестер Юнайтед" билан узоқ муддатли ҳамкорликка киришди. 2017 йилда клуб Саудия Арабистонининг спорт бўйича бош бошқармаси билан "Vision 2030" доирасида футболни ривожлантириш учун стратегик ҳамкорликни эълон қилди.
2019 йилда валиаҳд шаҳзода Муҳаммад бин Салмон "Манчестер Юнайтед"ни тўғридан-тўғри сотиб олишдан манфаатдор эканлиги ҳақида хабарлар пайдо бўлди. Давлат жамғармаси раҳбари Ясер Ал Румайян кейинчалик клубнинг 30% улушини сотиб олиш учун 700 миллион фунт стерлинг таклиф қилганини маълум қилди. Аммо келишув амалга ошмади. “Манчестер Юнайтед” билан бу иш бермади, аммо Саудия Арабистони ҳали ҳам Европа футбол бозорига кириб бормоқда. 2020 йилда Қироллик суди маслаҳатчиси Турки бин Абдул Моҳсен Ал-Шайх Испаниянинг "Альмерия" клубини сотиб олди ва Саудия Арабистони умумий спорт бошқармаси собиқ бош президенти Абдулла бин Мусаид Ал Сауд футбол саноатига катта сармоя киритади ва бир нечта клубларга эгалик қилади, улардан энг машҳури "Шеффилд Юнайтед"дир. Бундан ташқари, Саудия Арабистони 2018 ва 2019 йилларда мос равишда Италия ва Испания Суперкубокларига мезбонлик қилган. Испания Суперкубоги энди 2029 йилгача Ар-Риёдда ўтказилади.
