Milliy futbolimiz ravnaqida mashhur sharhlovchi, «O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan yoshlar murabbiyi», «Shuhrat» medali sohibi, respublika toifasidagi hakam, «Turon» Xalqaro fanlar akademiyasi professori, marhum Axbor aka Imomxo‘jayevning o‘z o‘rni, katta izi bor. 8 oy muqaddam bandalikni bajo keltirgan tabarruk inson hayot bo‘lganida, 19 fevral kuni qutlug‘ 87 yoshga to‘lardi.
***
Axbor doda o‘zbek futboli bilimdoni va jonkuyari sifatida ma’lum-mashhurdir. Ustoz o‘tgan asrning 50-yillari oxirida hali nom-nishoni bo‘lmagan sport sharhi maktabiga birinchilardan bo‘lib kirib keldi. O‘sha payt o‘zbek futbolida porlagan «Paxtakor»ning o‘yinlarini nafaqat Toshkent, balki sobiq ittifoqning turli shaharlaridan radio orqali sharhlab, ming-minglab muxlislar qalbidan mustahkam joy oldi. Axbor aka shuning barobarida hakamlik borasida ham o‘z salohiyatini namoyon etib, adolat mezonlariga qat’iy amal qildi. Bunday fidoiylik unga cheksiz obro‘-e’tibor keltirdi. Axbor aka mamlakatimizning qaysi burchagiga bormasin, uning sohir ovozini eshitgan el-ulus uni afsonadek qarshi oldi, yuksak ehtirom ko‘rsatdi. Bir voqea hech esimdan chiqmaydi. Davrada Axbor aka futbol atrofidagi bir-biridan qiziq voqealarni o‘zgacha ehtiros bilan hikoya qilar ekan, o‘tgan asrga bog‘liq hakamlik illatlarini hajv tig‘iga olgandi. «Maydonda ikki jamoa o‘rtasida qizg‘in kurash ketmoqda. Murosasiz bahsda maydon egalari g‘alaba uchun borlarini berishmoqda. Biroq himoyada mustahkam raqib gol urishga imkon bermayapti. Shunda mezbon jamoa vakillaridan biri hakamga ikki barmog‘ini ko‘rsatib, g‘alaba qozonmasalar bo‘lmasligini aytdi. Shunda hakam ikki qo‘lini paxsa qilgancha, o‘ynash haqida ishora qildi». Buni eshitgan davradoshlar kulib yuborishdi. Aslida Axbor aka futboldagi yaramas qusurlarni kulguga olish bilan birga nohaqliklar ko‘plab o‘yinlarning noxolis o‘tishiga sabab bo‘lganini o‘kinch bilan ifodalagandi.
***
Ha, Axbor aka hamisha futbolda avvalo, halollik qaror topishi uchun jon kuydirardi. O‘zbekiston futbol federasiyasi Hakamlar qo‘mitasida ishlagan kezlari ham shu aqidaga qat’iy amal qildi. Hakamlarning yangi avlodini tanlash, tarbiyalash borasidagi katta ko‘lamli ishlarda yelkadosh bo‘ldi. Buning samarasi o‘laroq, faqat Toshkent shahri emas, viloyatlar va Qoraqalpog‘iston Respublikasidan iqtidorli, salohiyati baland hakamlar yetishib chiqishdi. Axbor Rustamovich toza qalb, keng fe’l, shu bilan birga yuksak madaniyat sohibi edi. Deylik, kim bilan uchrashmasin, muomalani joyiga qo‘yar, ba’zi masalalar yuzasidan hazil-mutoyiba bilan javob berardiki, suhbatdosh nimadir olardi, albatta. Bir safar Axbor aka bilan o‘tirsak, kimdir qo‘ng‘iroq qilib, hol-ahvol so‘ragach, darhol qaysidir masala bo‘yicha gap boshladi. Shunda ustoz suhbatdoshini yengil hazil bilan to‘xtatdi: «Do‘stim, shoshilmang, avvalo, o‘zingizni tanishtiring, aks holda, sizga qizil kartochka...». Axbor aka bu bilan suhbatdoshiga samimiyat bilan qaysidir ma’noda dashnom bergandi. Bu ham tarbiya.
***
O‘tgan asrning 70-yillari Axbor aka bilan uzoq yillar baxtli turmush kechirgan Farida ayaning otasi Abdusamad aka uyimizda mehmon bo‘lgandi. Otaxonning o‘g‘li Abdulla va Sa’dulla akam ilmiy yo‘nalishda hamkor edilar. Xullas, Abdulla aka padari buzrukvorini Qashqadaryo bo‘ylab sayohatga yuborgandi. Otaxonning ohista so‘zlashi mendek yosh o‘spirinda katta qiziqish uyg‘otgani esimda. Shunda u kishidan kuyovlari Axbor aka haqida so‘radim. «Axborxon o‘z kasbini sevadigan yigit. Oilani esdan chiqarmagan holda, ishni ham do‘ndiryapti. Hattoki, kattalar kerakli kadr ekanligi uchun harbiy xizmatga jo‘natmay, ish joyida qoldirishdi», - deya hikoya qilganida, otaxon kuyovini o‘z farzandi qatorida suyganini tushungandim. Abdusamad aka otam bilan qadimiy Shahrisabzda bo‘lib, tarixiy obidalardan bir olam taassurot olib qaytdi. Abdusamad aka tarixiy meros, Amir Temur qoldirgan buyuk xazinadan ancha xabardorligi uning suhbatida yaqqol sezilgandi.
***
Inson hayotda hech qachon kimgadir uning mansabi, obro‘si yoki boyligiga qarab yaqinlashishga intilmasligi kerak. Axbor akaning yo‘li bu borada ham barchaga ibrat. Qayerga, qanday marosim yoki tadbirga taklif etishmasin, barchasini bajonu-dil qabul qilardi: «Bir-birimizga nima uchun kerakmiz, axir?» U kishi ikkiyuzlamachi, yolg‘onchi, ishi bitguncha parvona bo‘lishga intiladigan odamlarni xushlamasdi. Qanday davrada bo‘lmasin, futbolimiz, uning istiqlol yillaridagi taraqqiyoti to‘g‘risida jo‘shib so‘zlardi. Hammani yoshlarni sport, xususan, futbolga mehr, sadoqat ruhida tarbiyalashga, vatan sha’ni, or-nomusi uchun munosib bo‘lishga da’vat etardi. Tengdoshlari va o‘rta yoshli qadrdonlari bilan «Tong jamoasi»ni tashkil etganiyu, kichik maydonda to‘p ortidan yugurishni kanda qilmagani sog‘lom turmushga amal qilgani, buni keng targ‘ib etganidan dalolat. «Sog‘lom tanda - sog‘ aql» maqoliga hamohang tarzda umrining oxirgi kunlarigacha doimiy mashg‘ulotlar, jismoniy chiniqishga vaqt ajratgani ham ibratning bir namunasidir. Axbor aka erta tongda mashg‘ulotlarda qatnashish barobarida tungi vaqt yotishdan oldin toza havoda sayr qilishni odatga aylantirgandi. «Hali shunday kunlar keladi, «O‘zbek, O‘zbekiston» hayqirig‘i mundial arenalarida baralla yangraydi. Chunki Amir Temur, Jaloliddin Manguberdi, Boburmirzo kabi buyuk bobokalonlar avlodlarimiz. Janubiy Amerika maydonlarida kuchli zarbi bilan darvoza to‘rini chilparchin qilgan afsonaviy Gennadiy Krasniskiy, Birodar Abduraimov, Mirjalol Qosimov, Vladimir Fyodorov, Mixail Anni tarbiyalab dunyo arenasiga chorlagan, Vasilis Xadzipanagisdek grek o‘g‘lonini jahon terma jamoasi safida javlon urdirgan o‘ziga bek o‘zbeklarmiz» - Axbor aka hamisha shunday ishonch bilan baralla gapirardi.
***
Marhum ustoz noshirlikda ham katta adabiy meros qoldirdi. Uning o‘nga yaqin o‘quv darsliklari, «Maftuningman futbol», «Futbol quvonchim-dardim», «O‘zbekning Mirjaloli» (ikki qismdan iborat) risolalarini muxlislar iliq qarshi olishgan. «Asrdagi asl qadrdonlarim» kitobi memorial asar bo‘lib, yillar davomida qilingan zahmatli mehnat mahsulidir. Darhaqiqat, Axbor aka elda e’zozli, yurtda qadrli inson edi. Bir qo‘lida qalam, ikkinchisida hakamlik hushtagini tutgan, shuning barobarida mikrofon oldida olib borgan sharhlari noyob meros bo‘lib qoldi. Ana shunday ustoz maqomidagi ulug‘ inson bugun oramizda yo‘q. Nachora, o‘lim haq. Hammamiz ertami-kech bu foniy dunyodan ketamiz. Bizdan qoladigani esa, yaxshilik urug‘i-yu, boy ma’naviy meros, oqil farzand va shogirdlar. Pirovardida ular beradigan hosil yurtimizni obod, xalqimiz hayoti farovon etajak!
Husan TEMIROV
