Сўнгги пайтларда Хитой клублари трансфер бозорида фаоллик кўрсатишмоқда. Натижада, бу ўлка чемпионати Европанинг кўзга кўринган футболчиларини ўз сафига жалб этиш орқали аҳолининг футболга бўлган қизиқишини кучайтирмоқда. Ана шу саъй-ҳаракатлар самараси ўлароқ, бир қатор хорижий клублар ҳам ўзларининг «кўргазмали чиқишлари» учун Хитой майдонларини танламоқдалар. Лекин футболни алмаштиришга қаратилган чора-тадбирларда айрим жузъий камчиликлар ҳам йўқ эмас.
Кўпчилик мухлисларимизга Донецкнинг «Шахтёр» клубидаги фаолияти орқали яхши таниш бўлган бразилиялик Луис Адриано энди Хитой чемпионатида тўп суради. «Милан»нинг захира ўриндиғини иситишдан кўра, савияси пастроқ жамоада бўлса ҳам тўп суришни афзал кўрган ҳужумчи учун «Цзянсу Сунин» 14 миллион евро таклиф қилди. Албатта, «Шахтёр»ни тарк этиш чоғида Адриано Синиша Михайловичнинг ишончига маҳтал бўлиб ўтиришни режалаштирмагани аниқ. Энди у «Сан-Сиро»даги бекорчиликдан кўра Осиёда мўмай даромад қилишни афзал кўрди. Ҳа, ҳар доим ҳам Европанинг трансфер бозорига йўл топавермайдиган Хитой ўзининг улкан сармояларини юлдузларни таклиф этишга сарфламоқда. Сўнгги пайтлардаги йирик харидлардан бири сифатида Бразилия чемпионатининг юлдузи Ренато Аугустони кўрсатиш мумкин. «Бейцзин Гоань» клуби бу футболчига ҳар мавсум учун 6,5 миллион евро тўлайди.
Хитойдаги трансфер фаолиятига қисқача умумий баҳо берадиган бўлсак, у бир томонлама йўналишга эга. Яъни, фақат хориждан таниқли футболчиларни харид қилиш билан банд. Маҳаллий футболчиларни эса ҳатто қўшни мамлакатларда ҳам учратмайсиз.
«Хитой футболи ўз имкониятларини чеклаб қўйган. Маълум сабабларга кўра, бу ердаги ўйинчилар ўз маҳоратини хорижда синаб кўриш имкониятидан маҳрумлар. Оқибатда, бебаҳо тажрибага эга бўлиш имкониятига эга эмаслар. Бу эса уларни шундай ночор аҳволга солиб қўйган», - дейди ҳозирда «Ханчжоу Гринтаун» клубига устозлик қилаётган Филипп Трусье. Франциялик таниқли мутахассиснинг фикрларига эътибор бермасликнинг иложи йўқ - Хитойга келишидан аввал у қўшни Японияда узоқ вақт фаолият олиб борган. Бу икки мамлакатнинг халқаро ареналардаги натижалари эса барчага маълум. Хитой ва Япония футболи ўртасидаги улкан тафовутни оддий бир факт орқали тасаввур қилиш мумкин: ҳозирда япониялик футболчиларнинг 7 нафари бундеслигада, 2 нафари «А» серияда ва яна 2 нафари АПЛда тўп суришмоқда. «Лестер» вакили Оказаки эса таниқли мутахассисларнинг диққат марказида турибди. Сўнгги қишки трансфер мавсумида ҳам хитойликларнинг фаоллик кўрсатишларига шубҳа йўқ.
Ўтган йили улар Поулиньо, Тарделли, Усама Ассаидиларни, ёзда эса робиньо ва Демба Бани ўз чемпионатларига олиб келишганди. Кейинги нишон Жервиньога қаратилган. Бу футболчи БААда тўп суриши мумкин эди. Бироқ шоҳона қулайликлар бекаму-кўст бўлиши учун талаб қилинган вертолёт тақдим этилмагач, келишув барбод бўлди. Шунингдек, «Интер»да ўз ўрнини топа олмаётган Чейке Тиоте билан Фредди Гуаринлар ҳам Хитойга йўл олишлари мумкин. ЦСКА ҳужумчиси Сейду Думбияга «Пекин Гуоан»нинг қизиқиш билдираётгани ҳақида Россия ва Италия матбуоти хабар берганди. «Сампдория» вакили Эдер юқорида зикр этилган «Цзянсу Сунин»нинг таклифини рад этди. Маьлумки, бу жамоа Адрианони ўз таркибига қўшиб олганди.
Шу ўринда ҳақли савол туғилади: нисбатан паст савиядаги Хитой чемпионати қандай қилиб таниқли юлдузлар розилигига мушарраф бўлмоқда? Бу жумбоққа ечим топиш мақсадида Хитой футболининг яқин ўтмишига назар ташлайлик. Маълумки, 90-йилларда мамлакат футболининг тарихи клублар акцияларининг асосий қисмини ўз қўлига олган маҳаллий мафия қўлида эди. У билан яқин алоқада бўлган айрим сиёсатчилар ва амалдорларнинг яқинлари терма жамоа таркибидан жой олган эдилар. Ана шу адолатсизлик ва маънисиз ўйинлар туфайли стадионлар бўшаб қолган, футболга қизиқиш деярли сўнганди. 1994 йилда ХФФ икки дивизиондан иборат (Цзя-А ва Цзя-Б) профессионал лигасини ташкил этди. 2004 йилда Цзя-А Хитой суперлигаси номига ўзгартирилди. Ташкилий масалаларда ҳозир ҳам муаммолар етарли бўлсада, федерациянинг тўғри йўлдан бораётганини таъкидлаш жоиз. Ташкилот президенти Си Цзи Пинь биринчи навбатда, криминал тузилмаларга қарши курашга киришди, клублар аста-секин хусусийлаштирилди. Уларнинг соҳиблари хусусий жамоага эгалик қилиш нафақат шон-шуҳрат, балки катта даромад келтириши ҳам мумкинлигига ишона бошладилар. Европа ва жаҳон миқёсидаги юлдузларнинг ташрифи эса жамоаларга ҳомийлик қилаётган корхона ва компаниялар нуфузини оширади. Халқаро ареналарга йўл олган жамоа янги ҳомийлар эътиборини тортишига шубҳа йўқ.
2010 йилда можаролар гирдобида қолган «Гуанжоу»ни хирид қилган «Эвергранд Групп» компанияси таниқли мутахассислар (Марчелло Липпи ва Луис Фелипе Сколари) ёрдамида ночор жамоани Осиё гранди даражасига кўтарди. Натижада, у 2013 ва 2015 йилларда ОФК кубоги соҳибига айланди.
Эьтиборли жиҳати шундаки, клублар даромади унчалик катта эмас. Аммо улар юлдузларга фантастик шартномаларни таклиф этишмоқда. Масалан, Дидье Дрогба ва Николя Анелькадек футболчиларни ўз сафида ўйнашга кўндира олган «Шанхай Шеньхуа»нинг йиллик даромади 2 миллион фунтга тенг. Бир қарашда, бу телбаликка ўхшайди. Ахир соҳибларнинг саховати қачондир тугаши аниқ-ку. Клубларнинг тез-тез қўлдан-қўлга ўтишининг сабаби ҳам шу.
«Жамоаларнинг кўпчилиги - шахсий клублар. Уларнинг асосий мақсади ўз брендини бутун дунёга танитиш. Мана шу жиҳат улардан олинадиган солиқларни сал бўлсада камайтиради», - дейди Beijing Anping Sports агентлигининг менежери Ксин Ксин Као. Албатта, бу борада Хитой ҳукуматининг позицияси муҳим аҳамият касб этади. Ҳозирда мамлакат ФИФА рейтингида 82-поғонада бормоқда, ЖЧда атиги бир марта, бундан 14 йил аввал иштирок этишган. Ўшанда жамоа ўта кучли гуруҳдан жой олган ва кутилганидек, Бразилия, Туркия ва Коста-Рикага имкониятни бой берганди. Улкан мамлакатнинг ана шу натижаси ҳозиргача энг яхши муваффақият бўлиб турибди. Уни яхшилаш мақсадида ҳукумат махсус қонунни ишлаб чиқди: 2016 йилдан бошлаб мамлакатдаги барча мактаблардаги ўқувчилар футбол бўйича имтиҳондан ўтадилар. Кейинги йилдан олий ўқув юртлари ҳам шундай тизимга ўтади. Ҳукумат 20000дан ортиқ билим даргоҳларини керакли анжомлар ва замонавий спорт майдончалари билан таъминлашга ваъда берди. Шу тариқа, халқ орасида келажаги йўқ спорт тури сифатида тилга олинаётган футболни оммалаштириш кўзда тутилган. Ҳисоб-китобларга кўра, яқин йиллар ичида 100 000дан ортиқ футболчилар тарбияланади. Ана шу ёшлар орасидан ЖЧда ғолиб чиқадиган жамоани шакллантириш кўзда тутилган.
Дарвоқе, мазкур ўзгаришлар клублар соҳибларини янада руҳлантириши аниқ. Ахир улар ўз брендлари нуфузини ошириш билан биргаликда, ички чемпонат савиясининг юксалишига ҳам улкан ҳисса қўшишмоқда. Ўзи учун керакли бўлган йўналишнинг ривожланишига давлат маъмурлари ҳам бефарқ эмаслар. Маҳаллий клубларга қандайдир имтиёзлар яратилиши мумкин.
Ўз навбатида, Nike, Pirelli, IGM ва Toshiba каби қудратли компаниялар Хитой бозорини ўзлаштиришга интилмоқдалар. Шунингдек, Европа клублари ҳам ўзларининг кўргазмали ўйинларини айнан шу мамлакатда ўтказишга ошиқишмоқда. «Тоттенхэм», «Вест Хэм», «Атлетико» ва «Интер» жамоалари шундай тадбирларни ўтказиб бўлдилар. Энди навбат бошқа грандларга.
Манба: Football.ua,
С.РАҲМОНОВ тайёрлади
