Шарҳловчилар қироли Николай Озеров “Нам не нужен такой хоккей!” деган ибора ишлатган, кўпчилик билади. Бу иборанинг ҳаддан ташқари машҳур бўлиб кетишига нима сабаб бўлган, деб ўйлайсиз?

Бу сўзлар шарҳловчи томонидан 1972 йилги Канада ва СССР терма жамоалари ўртасидаги №7 серияси охирги ўйинида ишлатилган. Ватандошлари енгилиб турганида ё уларнинг ўйинлари чиқмаётган пайтда эмас, балки канадаликларнинг голи орқадаги ҳакамлар томонидан ҳисобга олинмаган, бунинг натижасида меҳмонлар делегацияси ҳакамлар бригадасига ташланган пайтда айтилган бу сўзлар. Собиқ иттифоқдек биқиқ ва цензураси ваҳимали мамлакатда бу сўзларни айтиш жуда хатарли эди. Шундай бўлса-да, Озеров  канадаликларнинг ҳақлигини эътироф этиш учун ҳам шу сўзларни айтишга журъат эта олган.

Ҳозирги рус шарҳловчилари ҳам “Нам не нужен такой футбол” деган иборани кўп ишлатадилар. Аммо ўрнида эмас. Жамоалари енгилиб турган пайтда, натижа улар мухлислик қилаётган жамоани қониқтирмаётган пайтда айтадилар. Машҳур иборани ушбу ҳолатда ишлатиш уни суистеъмол қилиш билан тенг, деб ҳисоблайман. Ибора моҳиятини издан чиқариш дейилади бу. Шарҳловчиларнинг ёндошуви холислик эмас, балки мухлислик даражасига тушиб қолади бу ўринда.

Аслида, мухлислик ва холислик деган сўзларнинг ўзаги бир – “халос бўлиш”, яъни “ҳар қандай таъсирдан халос бўлган ҳолда муносабат билдириш”дан олинган. Лекин ўзбекчадаги мухлислик бошқа маънога кўчган. Холисликнинг айни тескарисига айланган.

Холислик, бу ҳеч қандай ғараз аралашмаган ҳолда билдирилган фикр бўлса, мухлисларнинг кўп муносабатлари ён босишдан бошқа нарса эмас. Тўғри, инсон бус-буткул холис бўла олмайди. Бу даражага чиқиш имконсиз. Бироқ, сал яқинлашса бўлади.

Оддий мисол келтираман. Дейлик, мен “Манчестер Юнайтед” жамоасининг “Вест Ҳэм” билан кечган ўйинидаги бир ҳолатига эътироз билдириб фикр билдирсам, бу масалада қисман холис бўла оламан. Нега?

Чунки мен Англиянинг бирор бир жамоасига мухлислик қилмайман, кимнинг чемпион бўлиши менга қизиқ эмас, бу вазият бошқа жамоа билан кечса ҳам шундай муносабатда бўла оламан, энг муҳими, ғирт оффсайддан урилган ва ҳисобга олинган голда ҳакамни танқид қилиш айб эмаслигини биламан. Олдинги ишимни давом эттирган бўламан ҳисоби.

Энди бошқа вазият. Мен мухлислик қиладиган “Реал” худди шундай вазиятдан гол урди. Менинг даражам у қадар юқори бўлмагани учун, ҳеч қурса голни ҳимоя қилмаслигим кераклигини биламан. Кимдир танқид қилса, бу танқид ростлигини қалбим тасдиқлаб тургани ҳолида, унга терс юришим ўта хунук иш бўлишини англаб етганман.

Аслида, мен бу пайтда бошқаларга қўшилишиб “Реал”нинг голида ҳакамнинг хатоси борлигини айтишим керак эди. Энди, узр, бу ишни эплай олмадимми, демак, даражам, ҳолатим шу экан. Ҳеч қурса, шу мавқедан тушиб кетмаслик учун ҳам чидашим керак. Мазкур чегарани бузишим билан мен ҳам қуйилаган бўламан.

Турли хил тортишувларни юзага келтирувчи “далиллар” ҳақида ҳам бир оғиз гап. Бу далиллар шу қадар ҳийлакорки, улар орқали хилоф тараф ғолиб бўлишни истайди. Ҳамма кўриб турган ноҳақ ҳолатни ҳимоя қилишнинг ғирром йўллари:

А) Олдинги ўйинлардаги ҳолатлар эслатилади, “ўша вазиятлар билан “расчётмиз”, дейилади.

Б) “Фалон жамоа (асосан рақобатчи жамоа) билан фалон куни мана бунақа воқеа бўлди-ку, нега индамайсизлар?”, дейилади.

В) Гапирган одам мухлислик қиладиган клубнинг хатолари тилга олинади ва ҳоказо.

Хуллас, “Сочингга ахлат ёпишибди”, дейилса, ахлатни олиб ташлаш ўрнига: “ўзингга бир қара, кўзинг нега ғилай?”, деган жавобни бераётган одамга ўхшаш ҳолат.

Ҳа, инсон ҳар қандай ҳолатда ҳам нотўғри нарсани ҳимоя қилмаслиги билан ардоқланади. Ҳеч бўлмаса, мухлислик ва холислик ўртасидаги бир мавқега чиқиб олиши даркорки, ҳеч ким уни бу ишда айблай олмасин.

Аслида, холислик деган сўзни бу мақолада ишлатишим у қадар тўғри эмасди – мавзу арзимайди. Лекин тушунтириш учун мажбур бўлдим. Узр.

Хайрулла ҲАМИДОВ.