Уни футбол қироли дейишади ва бу тўғри - жаҳонга машҳур Пеле лақабли буюк бразилиялик футболчи ҳақида.
Айтганча, футбол қиролининг туғилган санаси аниқ маълум эмас, Эдсон Арантес 21 октябрда туғилган деб тахмин қилинади. Бироқ, бу муҳим эмас. Эдсоннинг болалиги миллионлаб бразилиялик ўғил болаларнинг болалиги билан бир хил эди - катта оила, ўта қашшоқлик ва, албатта, футбол тўпи ўрнига латталарни ўраб ясалган ямулоқ нарса.
Шу билан бирга, Пеле унинг лақаби уни бутун дунё шундай аташади. Қизиғи шундаки, лақабнинг ҳам қандай келиб чиққани аниқ маълум эмас. Бир вақтлар Пеленинг ўзи бу «пелада» сўзининг қисқартмаси - ялангоёқ, деб айтган эди, чунки кўчада у кўпинча оёқ кийими йўқлиги сабабли ялангоёқ футбол ўйнашга мажбур бўлган. Футболчининг сўзларига кўра, айнан ялангоёқ ўйини унинг ажойиб техник ҳаракатларига асос солган.
Кўп ўтмай, Пеле Паулиста лигасининг иккинчи дивизионида (Сан-Паулу штати чемпионати) ўйнаган “Бауру Атлетик Клуб” болалар жамоасига қабул қилинди ва бу ерда бўлажак Футбол Қиролининг ниҳоятда омади келган эди. Жамоани Сан-Паулу, Флуминисе ва Бразилия терма жамоасининг собиқ футболчиси Валдемар де Брито бошқарган.
Айнан у «Сантос» скаутларига иқтидорли йигитга эътибор беришни маслаҳат берган. Агар у бўлмаганида, ким билади дейсиз, Пеле минглаб қуйи лигада тўп сурадиган иқтидорли бразилиялик йигитлар қаторида қолиб кетармиди? Клуб скаутлари эса футбол оламидаги обрўли шахснинг сўзини четлаб ўтолмаган эди.
«Сантос»
1956-1974 йиллар
Шундай қилиб, Пеле деярли бутун фаолиятини «Сантос»да ўтказди. Унинг «Сантос»даги дебюти 1956 йилнинг сентябрида «Коринтиянс»га қарши ўйинда, ўшанда Пеле эндигина 15 ёшда эди. Ва кейинги мавсумда ёш форвард 38 та расмий ўйин ўтказиб, 41 та гол уриб, асосий таркибда ўйнади! Яна 16 та голини у ўртоқлик учрашувларида киритган.
Умуман олганда, Пеленинг ўйини ҳайратланарли: расмий статистикага кўра, «Сантос» сафида 1120та ўйинда у 1087та гол урган! Айрим мавсумлардаги голлар сони эса, умуман олганда, ақлга сиғмаган.
1963 йил - 50 учрашувда 62 гол, 1965 йил - 52 учрашувда 67 гол, 1958 йил - 60 учрашувда 80 гол, 1965 йил - 66 учрашувда 97 гол, 1959 йил - 83 учрашувда 100 та, 1961 йил - 74-ўйинда 110 та гол (ўртоқлик ўйинлари статистикаси ҳам қўшилган).
Бу супер натижалар икки нарсага боғлиқ. Биринчиси, Пеленинг ўзи даҳоси. Ҳақиқатан ҳам тўп билан муомала қилишнинг ажойиб техникасига эга бўлган Пеле доимо бошини баланд кўтариб ўйнарди. Шу билан бирга, у нафақат шерикларнинг ҳаракатларини, балки рақиб дарвозабонини ҳам кузатган.
1965 йил 4 июлда Москвада СССР терма жамоаси дарвозасига урган голи Пеле учун ҳам аҳамиятли бўлган. Гол ўтказиб юборган Виктор Банников билан бирга ҳамма буни дарвозабоннинг хатоси билан боғлашган (Банников ҳатто ўша ўйин танаффусида алмаштирилган эди). Пеленинг ўзи эса миллий терма жамоага қайтганидан сўнг, интервьюларининг бирида бу голни сўнгги пайтларда урган энг яхши гол деб атади.
Тўпга моҳирлик билан эгалик қилиш учун ҳужумчининг икки оёғи билан зарба бериш қобилиятини, унинг теҳникасинилиги ва сакраш қобилиятини қўшиш керак, бу унга анча баланд бўйли рақиблардан «ҳаво»да ютиб олиш имконини беради, ажойиб тезлик ва соф жисмоний куч унинг катта устунлиги эди. Бу футбол тарихидаги энг илғор гол уриш машинаси бўлган.
Гапириш одатий бўлмаган иккинчи сабаб - бу “Сантос” тез-тез ўйнашга мажбур бўлган рақибларнинг заифлиги бўлган. Гап шундаки, 1971 йилгача Бразилияда ягона миллий чемпионат бўлмаган ва ҳар бир клубнинг ўйинларида асосий улуш штат чемпионатларида бўлган.
Сан-Паулу штати чемпионати нима? Булар «Сантос», «Коринтианс», «Палмейрас» ва «Сан-Паулу» бўлиб, улар 4 тасида 92 та чемпионликни қўлга киритган. Таққослаш учун, қолган 34 та чемпионлик унвонлари (2016 йил учун) 12 та жамоа ўртасида тақсимланган.
Пеленинг «Ботафого»га қарши битта ўйинда урган саккизта голини эслашганда, бу Рио-де-Жанейронинг «Ботафого»си эмас, балки Сан-Паулу штатидаги ярим миллионлик Рибейран Прето шаҳридаги клуб эканлигини унутмаслик керак. 100 йиллик тарих (1918 йилда асос солинган) бирорта ҳам унвонни қўлга киритмаган.
Такрор айтаман, рақиблар кучсиз бўлиши мумкин, лекин сиз қўшиқдан бир сўзни ўчира олмаганингиз каби Пеленинг голлари сонини ҳам камайтира олмайсиз. Аммо таъкидлаш жоизки, бошқа ўйинчилар ҳам худди шундай ҳолатда бўлган. Рақиблар кучсиз бўлса, нега уларнинг ҳеч бири деярли 1300 та гол ура олмаган? Пеле эффектини шу билан оқлаш кифоя менимча.
“Сантос” тарихи аниқ уч қисмга бўлинган: «Пелегача», «Пеле» билан ва "Пеледан кейин". Клубда ҳатто 19 ноябрда нишонланадиган “Пеле куни” ҳам бор – шу куни қирол гавжум «Маракана»да фаолиятидаги 1000-голини урган эди. Бу гол «Сантос» - "Васко да Гама" учрашувида пенальтидан урилган.
Давоми бор.
