Рафаэль Ильясов - таниқли футбол ҳаками, ҳозирда Волга спорт академиясининг футбол-хоккей ва фигурали учиш бўлимида ишлайди. Асли тошкентлик бўлган Ильясов 2010 йилги футбол бўйича жаҳон чемпионатида ишлаган ва Осиё футбол конфедерациясининг энг йирик турнирларида ҳакамлик қилган. Россия ОАВси таниқли собиқ ҳакамдан Россиянинг ОФКга кириш истиқболлари ҳақида сўради.
"Осиё миллати, дини, менталитети жиҳатидан фарқ қилади"
— Рафаэль Эдуардович, Осиё Футбол Конфедерацияси ҳақидаги билимларингиз билан ўртоқлашсангиз.
- Бошлаш учун, унинг штаб-квартираси Малайзиянинг Куала-Лумпур шаҳрида жойлашган бўлиб, конфедерация ҳудудий қамрови бўйича дунёдаги энг йирик ҳисобланади. Ва, эҳтимол, Жануби-Шарқий Осиё (Хитой, Япония, иккала Корея) Форс кўрфази мамлакатларига нисбатан жуда фарқ қилиши жиҳатидан энг хилма-хилдир. Айнан Европада улар бирдамликка интилишади, шу жумладан фикрлар, Осиёда эса нафақат кўп сонли миллатлар, балки динлар ҳам (тушуниш учун: ўша йилларда фақат Совет Ўзбекистонининг пойтахти Тошкентда юздан ортиқ миллат вакиллари яшаган). Ҳатто одамларга хос бўлган характер ҳам бутунлай бошқача: масалан, корейслар, японлар ҳеч қачон бирон бир расмий тадбирга кеч қолишларига йўл қўймайдилар, Форс кўрфази мамлакатларида эса 15-20 дақиқага кечикиш тартибида ҳисобга олинади. Улар ҳамма нарсани олдиндан қилишга одатланмаганлар, кўпинча буни охирги дақиқага қолдирадилар. Бошқа томондан, худди корейслар ва японлар каби буюртма беришга одатланган ўша австралияликлар, бу қоидаларда кўрсатилмаганлиги ҳақидаги қўшимча сўровга жавоб беришади. Аммо Форс кўрфази мамлакатларида улар меҳмоннинг илтимосини қондириш учун ҳар нарсага тайёр бўлишади.
Ҳатто тарбияда ҳам фарқ бор, худди ўша Жанубий Кореяда беш ёшга тўлгунга қадар болага ақл бўйича деярли ҳамма нарсага рухсат берилган. Шунга ўхшаш нарса Японияда, Австралияда содир бўлади ва фақат беш йилдан кейин тарбия янада қаттиқлашади.
— "Зиланта"нинг гандбол бўйича мураббийи Алексей Попов, аксинча, жанубий кореяликларнинг машғулот жараёнини кузатиб, тартиб-интизомига ҳайрон бўлди.
- Бу бола беш ёшга тўлгандан кейин содир бўладиган чекиниш жараёни. Шундан сўнг, болалик, улар айтганидек, тугайди ва бола энг қаттиқ тартиб-интизомга ботирилади. Мен Жанубий Корея ҳақида гапираётганим учун, биз хизмат ўйинларига учиб келган Шимолий Корея ҳақида бир неча сўз айтаман. У ерга етиб келганингиздан сўнг, барча уяли алоқа мосламалари олиб қўйилади, меҳмонхонада бепул Интернет ҳам йўқ, шунингдек, сизга ҳамроҳлик қилиш учун махсус одам тайинланган. Ва Жанубий Корея вакиллари яқин жойда бўлган вазиятда, учинчи томонсиз ҳеч қандай алоқа бўлиши мумкин эмас. Шахсан мен турнирдан кейинги зиёфатда жанубий кореялик шимолликка яқинлашган заҳоти унинг ҳамроҳи унинг ёнида бўлганини ва ҳеч қандай ниқобсиз айтилган гапларни тинглаганини ўзим кўрдим.
Тахминан худди шу нарса Камбоджада (собиқ Кампучия) амалга оширилади, бу ерда меҳмон кузатиш вазифалари фуқаролик кийимидаги офицер томонидан, аммо қурол билан бажарилади. Паркга эрталаб югуриш учун чиққанимизда ҳам у мопедида бизни кузатиб борди. Мен улардан сўрадим: бундай назоратнинг сабаби нима?
"Ҳатто одам ўғирлаш ҳолатлари бўлган"
- Ҳа, айниқса, ҳакамлар билан музокара ўтказиш имконияти у уйда бўлганида ҳам амалга оширилиши мумкин эди.
- Ҳакам билан келишув масаласи у ерда ҳам кўриб чиқилмайди, жиддий айтяпман, ҳатто хаёлимда ҳам бундай нарса йўқ. Уларнинг менталитети оддийгина "ҳакамлар билан ишлаш" ҳақидаги одатий фикримизни рад этади. Ишончсизлик ҳақидаги саволга эса, улар бизнинг хавфсизлигимизга оид саволлар, қачонки муаммоларни кейинроқ ҳал қилишдан кўра, ҳаддан ташқари ошириб юборган маъқул, деб жавоб беришди. Масалан, ҳатто одам ўғирлаш каби. Бундан ташқари, Камбоджа ўйин охирида стадионга ҳамма келиши мумкинлиги ҳақида ажойиб таассурот қолдирди, чунки у ерда динамиклар, кучайтиргичлар чиқарилади ва ташриф буюрувчилар илгари СССРда қўлланилган саноат гимнастикаси каби машқларни бажарадилар.
- Экзотик нарсани эслайсизми?
- Эҳтимол, Мальдив ороллари бундан мустасно, улар номидан кўриниб турибдики, океан билан ажратилган турли хил ороллардир. Бизни меҳмонхонада яшаган бир оролдан, футбол стадиони жойлашган бошқа оролга кучли қайиқларда олиб кетишди. Бошқа сафар улар оролдан оролга учиб ўтдик.
"Ҳамма иттифоқчиларимиз ва рақибларимиз ҳақида ҳамма нарсани яхши тушунади"
- Осиё қитъасидан ким потенциал равишда Россиянинг қабул қилинишига қарши бўлиши мумкин ва ким бунинг тарафдори?
— Масалан, узоққа боришнинг ҳожати йўқ, чунки футбол кўпинча мамлакатдаги ижтимоий-сиёсий ҳаётнинг тимсоли ҳисобланади. Ҳамма иттифоқчиларимиз ва рақибларимиз ҳақида ҳамма нарсани мукаммал тушунади. Мен, илгари Осиё қитъасида бўлганим учун, кўпинча кам маълум бўлган ньюанслар ҳақида гапиришим мумкин. Масалан, Иорданияни олайлик. У Исроилдан фақат Ўлик денгиз орқали ажратилганга ўхшайди. Аслида у ердаги тубсизлик битта денгиздан анча катта. Миядаги тубсизлик, чунки ҳатто Исроил ҳақида гапирганда ҳам, сиз иорданияликларнинг ички таранглигини ҳис қиласиз, улар бу мавзудан жуда хафа бўлишади. Шу сабабли, умумэътироф этилган "бир хил руҳда тарбияланган" ибораси кўпинча ўз маданияти, ўз дини, ўзига хослиги, ўзига хос тарихий ва сиёсий ньюансларига эга бўлган Осиё учун мутлақо мос келмайди.
- Ҳа, лекин фарқ шундаки, Россия кўпинча бу ньюансларни тушунади ва уларга риоя қилишга тайёрлигини эълон қилади. Қатарда бўлиб ўтган Жаҳон Чемпионатида Қуръонни ёқиб, ўз жамоаларининг шафқатсиз хатти-ҳаракатлари билан ислом оламини яна бир бор ўзига қарши қўйган Европадан фарқли ўлароқ, бутун дунёга унинг қадриятларига қарши чиқди.
- Бировнинг уйига келганингизда, ўзингизнинг низомингиз ва бировнинг монастири ҳақида рус мақолини ишлатиш мутлақо тўғри. Аммо таклиф этилаётган ижроия қўмита бўйича фикр-мулоҳазалар мамлакатни конфедерацияга қабул қилиш ёки қабул қилмаслик ҳақида қарор қабул қилиши мумкин, бу нафақат маданий ва диний қадриятларга таъсир қилиши мумкин, балки маълум бир федерациянинг қабул қилиниши билан боғлиқ ҳомийлик инекцияларига ҳам таъсир қилиши мумкин. Осиё ҳам географик, ҳам диний, ҳам молиявий жиҳатдан бўлинган, чунки Форс кўрфазида нефть, газ ва бошқалар бор, Жануби-Шарқий Осиё эса юқори технологияли ҳисобланади. Фақатгина ушбу ҳолатларни санаб ўтсак ҳам, Россияни аъзо сифатида қабул қилиши мумкин бўлган у ёки бошқа ижроия қўмиталари қарорларини олдиндан айтиш жуда қийин.
Масалан, "Тойота кубоги" бор, унинг шафелигида клублар ўртасидаги жаҳон чемпионати ўтказилади. Ва агар фақат Япония Россиянинг Осиё Конфедерациясига қўшилишига қарши бўлса ҳам, унинг раҳбариятида саволлар туғилиши мумкин: нега биз бир мамлакат учун уйғун тузилмани бузишимиз керак?
Мен футбол призмасидан Россиянинг Осиё Конфедерациясига қабул қилиниши ҳақида ўйлаяпман. У ерда барча федерациялар вакиллари ҳам тўпланишади, улар Россиянинг Осиёга кириш ҳуқуқига оид саволларни беришади.
"Барча собиқ Совет республикаларига УЕФАга аъзо бўлиш таклиф қилинди"
- Мен буни прецедент асосида айтган бўлардим. Исроил Осиёда эди, аммо ҳарбий тўқнашувдан сўнг араб мамлакатлари жамоалари у билан ўйнашдан бош тортдилар, натижада Исроил Австралия ва Океания орқали транзитда Европага етиб келди. Россиядан фарқли ўлароқ, Осиё қитъасига ҳеч қандай алоқаси йўқ, лекин ўз қитъасида спортнинг кучсизлиги туфайли у ерда мусобақаларда қатнашадиган Австралияда эса аксинча. Қозоғистон футболи бу мамлакатнинг барча бошқа федерациялари Осиё Конфедерациясига қарашли бўлишига қарамай, УЕФАни танлади.
- Шу ўринда Қозоғистон ҳақида тушунтирмоқчиман, чунки Совет Иттифоқи парчаланганда ФИФА барча 15 иттифоқ республикаси вакилларини УЕФАга аъзоликка таклиф қилган ва вақт ўтиши билан Қозоғистон ҳам шу йўлни танлаган. Яъни, бу ерда, қўшниларимиз таклифнома билан ҳаракат қилишди. Ўзбекистон федерациясида, аниқ биламан, УЕФАга ўтиш таклифини рад этишди, чунки улар Осиёнинг энг кучлиси бўлишни кутишган, у ерда кучли футбол йўқ, у ерда ҳаммани осонликча мағлуб этамиз, дейишади.
- Эҳтимол, 90-йилларнинг бошларига келиб, бундай фикрлар ўз-ўзидан асос бўлгандир, чунки ўша Японияда профессионал лига йўқ эди, Жанубий Кореяда фақат талабалар лигаси мавжуд эди. Аммо 1992 йилда Японияда J лигаси ташкил этилди, Жанубий Корея чемпионати 1983 йилдаги дебютдаги бешта жамоадан 1995 йилда тўққизтага кўпайди. Муҳими: совет футболининг энг кучли футболчилари у ерга, Осиёга, жумладан, Ўзбекистондан ҳам ўйнашди. Ўзбек футболи етакчилари Пятницкий, Кечинов Россия термасини танлади.
- Ҳа, совет футболи юкида биз унвонларга даъво қилишимиз мумкин эди. Аммо, бошқа томондан, футбол ривожига худди шундай муносабат СССРдан келган янги футболчиларга нисбатан Осиёда ҳам мавжуд эди. Масалан, "тўп бор, у шарсимон, у билан футбол ўйнашади” мавзусида маърузалар ўқиб, бизга футболни ривожлантириш бўйича инструкторларни юборишни бошладилар. Ленинграддаги Лесгафт спорт институтларини, Олий мураббийлар мактабини ва ҳоказоларни тамомлаган мураббийларимизнинг муносабатини тасаввур қила оласизми? Бизга "ҳуштак бор, қоиданинг 17 банди бор" дейишганда, ҳакамлик ҳақидаги маърузалар ҳам тахминан шундай эди. ОФК штаб-квартираси жойлашган Малайзияда ҳам Ўзбекистонга паст назар билан қарашган шекилли. Ва биз бир-биримизга шундай қараганимизда, рақобатчилар анча олдинга боришди.
Ўзимизнинг мухбир таржимаси.
