APL 30 yoshda: bu vaqt ichida futbol, atrofimizdagi dunyo va hayotimizda qanday o‘zgarishlar bo‘ldi?
30 yil davomida 11 656 ta o‘yin o‘tkazilib, unda 31 016 ta gol urilgan. Bu gollarga 2528 nafar futbolchi mualliflik qilgan. Premyer-ligada 120 xil millatdan 4534 nafar futbolchi qatnashgan bo‘lib, Angliya 1632 nafar o‘yinchi bilan peshqadamlik qilmoqda, Fransiyada 221, Shotlandiyadan 210 nafar futbolchi dinyoning eng nufuzli ligasida to‘p tepadi.
Alan Shirer 260 ta gol bilan Premyer-liganing eng yaxshi to‘purari hisoblanadi. Hakamlar 3217 nafar o‘yinchiga kartochka ko‘rsatdi, bu esa maydonga tushgan futbolchilarning 71 foizini tashkil etadi. 35 312 ta ogohlantirish va 1 701 ta qizil kartochka qayd etilgan. Richard Dann, Dunkan Fergyuson va Patrik Viyeyra musobaqa tarixidagi eng ko‘p - 8ta qizil kartochka bilan "siylanishgan". Garret Barri esa eng ko‘p sariq kartochkalar reytingida birinchi o‘rinda - 123 marta.
2013 yilning 8 may kuni “Manchester Yunayted” bosh murabbiyi Ser Aleks Fergyuson bir klubni deyarli 27 yil boshqarganidan so‘ng faoliyatini yakunlashini e’lon qildi. U jamoaga 13-Premyer-liga chempionligini olib keldi. Uning o‘rnini "Everton" bosh murabbiyi Devid Moyes egalladi.
Premyer-ligada 50 xil turli klublar o‘ynagan, ulardan atigi 7 tasi chempion bo‘lgan, 42 ta jamoa esa bir mavsumdan ortiq o‘ynashga ulgurmay quyi ligaga tushib ketgan. “Manchester Siti”, “Blekbern” va “Lester” klublari ham chempion bo‘lgan va shu bilan birga ligadan tushib ketgan kam sonli jamoalar sirasiga kiradi.
Shuningdek, APLda 955 ta golsiz durang qayd etilgan, bu umumiy o‘yinlar sonining 8,2 foizini tashkil etadi. Beshta o‘yinda 10 ta gol urilgan bo‘lsa, bir bahsda 11 marta ham darvozalar ishg‘ol etilgan. 2007 yilda "Portsmut" “Reding”ni 7:4 hisobida mag‘lub etgan.
2015 yilning 8 oktyabr kuni ishdan bo‘shatilgan Brendan Rojersning o‘rniga Yurgen Klopp “Liverpul” bosh murabbiyi etib tayinlandi. O‘shanda nemis mutaxassisi Dortmundning "Borussiya"sidagi yetti yillik boshqaruvini tugatgan va ta’tilga chiqqan va may oyidan beri ishsiz edi.
Premyer-ligada jami 265 nafar murabbiy ishlagan. Ular orasida Stiv Kuper («Nottingem Forest») va Erik ten Xag («Manchester Yunayted») bir hafta oldin Premyer-ligada murabbiylik sohasida o‘zlarining debyutlarini o‘tkazdilar. Oltita mutaxassis Premyer-ligada 100%lik natijaga erishgan.
Ian Porterfild 1992/1993 yilgi mavsumda iste’foga chiqarilgan Premyer-liga klublari orasida yagona (!!!) murabbiy edi, fevral oyida u "Chelsi" xo‘jayinlari tomonidan ishdan bo‘shatilib, uning o‘rniga Devid Uebb jamoa bosh postiga kelgan edi. Hozirga kelib esa bir mavsum davomida 15-16 nafargacha bosh murabbiyni iste’foga chiqarish odatiy holga aylangan. Liga klublari ichida 18 nafar bosh murabbiy o‘zi boshqargan barcha o‘yinlarda mag‘lub bo‘lgan. Ulardan 15 nafari vaqtinchalik faoliyat yuritgani bilan yodda qoladi. Gollandiyalik Frank de Bur to‘rt o‘yinda to‘rtta mag‘lubiyatdan so‘ng "Kristal Pelas" bosh murabbiyligidan bo‘shatildi. Yuqorida tilga olingan Kuper va Ten Xag Premyer-ligadagi barcha o‘yinlarida mag‘lub bo‘lganlar qatoriga kiradi, lekin ular hali faqat bitta o‘yin o‘tkazgan xolos. Ularga ishonch bildirilmoqda.
Afsonaviy Sem Ellardays APLda “Bolton”, “Nyukasl”, “Blekbern”, “Vest Xem”, “Sanderlend” va “Kristal Pelas” klublarini boshqargan. Premyer-liga o‘yinlariga jami tashrif buyurganlar soni 368 millionni tashkil etadi. 1992/1993 yilgi mavsumdan beri APLda ko‘p narsa o‘zgarganini aytish kerak. Premyer-liga endigina boshlanayotgan paytda darvozabonlar sherigining uzatmasidan so‘ng to‘pni olishlari mumkin edi. Bu Premyer-liganing ilk haftalaridayoq himoyachilarni sarosimaga olib keldi va chalkashliklar, o‘z navbatida, ko‘plab qiziq epizodlarni keltirib chiqardi. Bu qoidaga o‘zgarish faqat 1998 yilga kelibgina taqiqlangan, so‘nggi yillarda gol va zarba berishga oid qoidalar tubdan o‘zgardi. APL boshlangan paytlar bahsga qancha vaqt qo‘shilishi faqat hakamga ma’lum edi xolos. Bunga ixtisoslashgan tabloni ommaga oshkor qiluvchi to‘rtinchi hakam tushunchasi ham nisbatan yangi narsa hisoblanadi.
1990 va 2000 yillar chorrahasiga kelib Roy Kin va Patrik Viyeyra o‘rtasidagi to‘qnashuv "Manchester Yunayted" va "Arsenal" o‘rtasidagi keskin raqobatning timsoli bo‘lib qoldi. O‘yin uchun ruxsat etilgan almashtirishlar soni bugunga kelib ortgan. Premyer-liganing birinchi mavsumida jamoalar zaxirasida faqat uchtagina o‘rinbosarlar bo‘lishi mumkin edi xolos va ulardan ikkitasiga maydonda harakat qilishiga ruxsat berilgan. Bugunga kelib esa to‘qqiz kishi zaxira o‘rindig‘ida bo‘lishi mumkin, ulardan besh nafari maydonga tushish ixtiyoriga ega.
Biroq, zaxira o‘rindig‘i kengaygan bo‘lsa-da, ligadagi jamoalar soni qisqarib ketdi. Dastlabki uch mavsumda oliy ligada 22 ta jamoa ishtirok etib, ularning har biri 42 tadan o‘yin o‘tkazgan. Hozirgi format - 20 ta jamoa va 38 ta o‘yin, bu 1995/1996 yilgi mavsumda paydo bo‘lgan. Yevropaning nufuzli musobaqalariga yo‘llanma beruvchi kvotalar ham o‘zgardi. Ishonasizmi, 1997 yilgacha faqatgina Premyer-liga g‘olibi Chempionlar ligasiga yo‘llanma olishi mumkin bo‘lgan. Shu tariqa, APLning birinchi mavsumida “Manchester Yunayted” chempionlikni qo‘lga kiritib, Chempionlar ligasiga yo‘llanmani qo‘lga kiritdi, “Arsenal” Angliya kubogini qo‘lga kiritib, Yevropa Kubok egalari kubogiga yo‘llanma olgan. “Aston Villa” va “Norvich” esa UEFA kubogiga yo‘l oldi. Hozirga kelib, yettita jamoa Yevropaning nufuzli turnirlarida ishtirok etishga da’vo qilmoqda, Kubok egalari kubogi endi yo‘q, UEFA kubogi Yevropa ligasi deb ataladi. Hozir shuningdek, Yevropa konferensiyalar ligasi mavjud. 1990-yillarning o‘rtalarida Intertoto kubogi paydo bo‘lgan, biroq tez orada Bose shahrida yo‘q bo‘lib ketdi.