Тайёргарликдаги кўплаб жанжаллар билан кечган Қатардаги жаҳон чемпионати бошланишига саноқли кунлар қолди. Ҳамма аллақачон тинчланган гўё, аммо Халқаро футбол федерациясининг (ФИФА) собиқ президенти Йозеф Блаттер турнир бошланиши арафасида турнирни ўтказиш хато деб баҳолаб, яна оловга ёғ сепишга қарор қилди. Қатардаги жаҳон чемпионати. Шунингдек, у бу қарор қандай қабул қилинганлигининг ҳозиргача номаълум тафсилотлари ҳақида гапирди.
Франциянинг нима алоқаси бор?
ФИФАнинг собиқ раҳбари Швейцариянинг Tegas-Ansaiger нашрига резонансли интервью берди, унинг сўзлари бир зумда бутун дунё ОАВларида тарқалиб кетди. Суҳбатнинг марказий мавзуси Қатарда бўлиб ўтган жаҳон чемпионати бўлиб, у ҳақида Блаттер жуда кўп қизиқарли нарсаларни айтиб берди. Хуллас, функционернинг фикрича, турнирни ушбу Яқин Шарқ давлатида ўтказиш тўғрисидаги қарор нотўғри бўлган.
Футбол ва жаҳон чемпионати бу мамлакат учун жуда катта нарса. Бу танлов учун мен жавобгарман, чунки ўшанда мен ФИФА президенти бўлганман. Аммо ўтмишни ўзгартириб бўлмайди.
Йозеф Блаттер
Бундан ташқари, Блаттер дастлаб турнирни АҚШга беришни исташларини айтди. ФИФА томонидан ўйланганидек, Россиядан кейин Америкада жаҳон чемпионатини ўтказиш "икки сиёсий рақиб ўртасидаги тинчлик ишораси" бўлиши керак эди. Энди бу ғоя маъносиз бўлиб туйилиши табиий, аммо 2010 йилда Блаттерга яхши ғоя бўлиб туюлган эди ва у бу ғоя билан ўша пайтдаги Европа футбол ассоциациялари иттифоқи (УЕФА) раҳбари Мишель Платинини ишонтиришга муваффақ бўлган. Бу ташкилот ФИФА таркибига кирувчи барча конфедерациялар ичида энг жиддийси ҳисобланади, шунинг учун европаликларнинг қўллаб-қувватлаши жаҳон футболида муҳим қарорлар қабул қилинишини сезиларли даражада осонлаштириши мумкин.
Бироқ овоз бериш арафасида ўша пайтда Франция президенти лавозимини эгаллаб турган Николья Саркози Платинини учрашувга таклиф қилди ва УЕФА раҳбаридан Қатарни жаҳон чемпионати мезбони сифатида танлашга овоз беришини сўради. Блаттернинг сўзларига кўра, унинг ҳамкасби ўз келишувларини дарҳол унутиб, мамлакатнинг биринчи шахси топшириғини бажаришга шошилган. Натижада Қатарнинг аризаси маъқулланишида айнан УЕФАнинг кўмаги ҳал қилувчи роль ўйнади.
Швейцариялик функционер шов-шувли интервьюда Саркозининг Қатарга кескин уйғонган муҳаббати сабаблари ҳақида ҳам гапирди. Блаттернинг сўзларига кўра, Платини билан учрашув олдидан Франция президенти Яқин Шарқ давлати валиаҳд шаҳзодаси билан тушлик вақтида жуда самарали учрашув ўтказган.
Албатта, гап пулга бориб тақалган эди. Олти ойдан кейин Қатар французлардан 14,6 миллиард долларга қирувчи самолётлар сотиб олди.
Йозеф Блаттер
Блаттернинг маълумотлари фақат 2018 йилда чоп этилган Football Leaks терговининг тасдиғи эди. Ўшанда ҳам Франция ва Қатар коррупцион схемани ташкил қилишда айбланган, аммо гап сиёсат ёки самалётлар ҳақида эмас, балки кўпроқ футбол ҳақида бўлган. Таъкидланишича, французлар мундиални Қатарга олиб беришдаги ёрдами эвазига ўша пайтда Қатар шайхларига "ПСЖ"ни сотишган ва уларга BeIN Sport каналини очишга рухсат беришган, бу эса ўйинларни трансляция қилиш ҳуқуқи учун дарҳол 90 миллион евро ажратган. Тергов жуда шов-шувли бўлиб чиқди, аммо унинг объективлигига ҳамма ҳам ишонмади. Блаттернинг янги нутқидан сўнг, шубҳалар анча камайди.
Блаттер нега жаҳон чемпионати бошланиши арафасида ўтмишни қўзғатишга қарор қилганини айтиш қийин. Эҳтимол, у кимнингдир буйруғи билан ишлаётгандир ёки унга инсоф киргандир? Ҳар ҳолда, унинг ҳам, Платинининг ҳам йўқотадиган ҳеч нарсаси йўқ. 2015 йилда ҳар иккиси ҳам коррупция ва пул ювиш айбловлари туфайли саккиз йилга футболдан четлаштирилди ва бу муддат тез орада тугасада, иккаласини ҳам яна футболдаги у ёки бу жиддий лавозимларда тасаввур этиб бўлмайди.
Блаттер аллақачон 86 ёшда ва унинг франциялик ҳамкасби швейцарияликга нисбатан ёш бўлишига қарамай, унинг обрўси тиклаб бўлмас даражада тўкилган.
Айтганча, Платини ҳозирча Блаттернинг маълумотларига муносабат билдиргани йўқ. Ёки бунга жавоб берадиган ҳеч нарса йўқ ёки у, қоида тариқасида, реклама билан боғланишга қарор қилган.
Блаттернинг интервьюсидан сўнг Платинига қарши янги интизомий ва эҳтимол жиноий иш очиладими ёки йўқлиги ҳам жуда қизиқ. Шунга қарамай, бу вазиятда Қўшма Штатлар манфаатларига зарар етказди ва улар ҳеч қачон бундай жиноят учун жавобгарлар билан судлашиш имкониятини қўлдан бой беришмайди. Тўғри, Қатардан жаҳон чемпионатини ўтказиш ҳуқуқини тортиб олишнинг иложи бўлмаса керак.
Агар Россияда бўлиб ўтган жаҳон чемпионати ташкилотчилик даражаси бўйича ажойиб бўлган ва кўплаб футболчилар, мураббийлар, мухлислар ва юқори мартабали спорт амалдорлари уни тарихдаги энг яхши жаҳон чемпионати деб атаган бўлса, Қатардаги турнир аллақачон мисли кўрилмаган мусобақага айланган эди. Менимча, у бошланмасиданоқ тарихга кириб улгурди. Албатта, бунга жанжаллар сабаб!
Блаттернинг резонансли нутқидан бир неча кун олдин SRF Швейцария нашри Қатар расмийларига нисбатан кенг кўламли терговни эълон қилди.
Маълум бўлишича, улар сўнгги ўн йил ичида ФИФАнинг юқори мартабали амалдорларига жосуслик қилиш учун улкан маблағлар, яъни салкам 400 миллион доллар сарфлаган. Мақсад қатарликларга жаҳон чемпионатини мамлакатга бериш қарорини танқид қилишга қарор қилган функционерларнинг овозини бекор қилишга ёрдам берадиган муросали далилларни топиш эди. Қатар умумий кузатувдан керакли натижага эришдими ёки йўқми, айтиш қийин, аммо турнир улар билан қолди.
Қатар терма жамоасини жаҳон чемпионатига тайёрлашдаги асосий муаммолардан бири стадионлар ва бошқа зарур инфратузилмаларни қурган ишчиларнинг ҳуқуқларига риоя этилмагани бўлди. Мамлакат ҳеч қачон бундай катталикдаги тадбирларни ташкил қилмаган, шунинг учун уни деярли нолдан қуриш керак эди. Бунинг учун ҳокимият икки миллионга яқин ишчиларни, асосан, Жануби-Шарқий Осиёдан жалб қилди. Турнирга 12 йиллик тайёргарлик давомида ҳуқуқ ҳимоячилари ғайриинсоний меҳнат шароитларини эълон қилиб, бонг урди ва Халқаро Амнистия ташкилотининг жорий йилнинг март ойида чоп этилган маълумотлар энг чуқур ҳисоботга айланди.
Аниқлик киритилишича, ишчиларга маош кўпинча кечиктирилади ёки умуман иш ҳақи берилмайди, кунига 12-14 соат ишлашга мажбурланади, дам олиш кунлари берилмайди, шунингдек, бундай ҳавас қиладиган иш шароитларига рози бўлмаганлар ва ишдан кетмоқчи бўлганларга жисмоний зарар этказиш билан таҳдид қилинади. Бундан ташқари, The Guardian газетаси 2021 йилда Қатардаги жаҳон чемпионати қурилиш майдонларида тўғридан-тўғри ҳалок бўлган 6,7 минг ишчи ҳақида сўз юритган терговни эълон қилди. Асосий сабаблар - электр токи уриши ва баландликдан йиқилиш. Яқин Шарқ давлати расмийлари Ғарбни ўз обрўсига доғ туширишга уринганликда айблаб, барча айбловларни қатъиян рад этади.
Биз бошиданоқ спорт иншоотлари қурилиши билан виждонан шуғулланиб, ҳар қандай танқидни диққат билан тингладик. Биз ҳаттоки баъзи танқидлар ижобий ва Қатарга ЖЧ-2022га тайёргарлик кўришда ёрдам берганини ҳис қилдик. Аммо тез орада бизга эътирозлар давом этаётгани, кенгайиб бораётгани ва танқидчилар деб аталадиган бир қатор уюштирилган сохта нарсаларни ўз ичига олгани маълум бўлди. Биз Ғарбнинг яхши ниятларига шубҳа қиладиган бўлдик.
Шайх Тамим бин Ҳамад Ол Соний. Қатар амири
Миржалол Пардабоев таржимаси.
