Василис Хадзипанагис - бу исм-фамилия Грецияда ўзини футбол мухлиси сифатида биладиган барча-барчага яхши таниш. Ўзимиздаги катта авлод вакиллари ҳам Хадзипаганис ижросидаги нозик ўйинларни ҳалигача энтикиб эсга олишади. Уни етук ва қойилмақом футболчи ўрнида кўришган, иқтидори ва тўп билан ишлаш қобилиятидан келиб чиқиб, кимсан Диего Армандо Марадонага ҳам қиёслашган. Лекин Василис тақдир тақозоси билан юнон футболига кутилган даражада кўп фойда келтиролмаган. Албатта, бунинг залворли сабаблари бор. FootballHD бу сафар тарих зарварақларига назар ташлаб, айнан ўзбек футболида улғайган яна бир етук истеъдод ҳақида катта мақола тайёрлади. Ўйлаймизки, вақтида «Пахтакор» мухлислари ёқимтойига айланган Василис Хадзипанагис тақдирига боғлиқ маълумотлар Ўзбекистонда кўпчиликни бефарқ қолдирмайди.

***

Василис Хадзипанагис 1954 йили Тошкентда таваллуд топган, отаси - кипрлик, онаси - грек аёли. Уларнинг оиласи иккинчи жаҳон урушидан кейин Грецияда вужудга келган фуқаролик жанги вақти Ўзбекистонга кўчиб ўтишга мажбур бўлган. Кейинчалик маълум бўладики, шу фактнинг ўзи юнон футболини юксак истеъдод соҳибидан маҳрум қилган. Хадзипанагиснинг келажаги миллионлар ўйини билан боғлиқ эканлиги унинг болалигидан сезилиб турарди. Болакай тўпни ўзида сақлаган ҳолда, фантастик даражада тезлик ва дриблинг намо­йиш этарди. Тошкент кўчаларида дўстлари билан тўп тепаётган юнон йигити тез орада қатор жамоалар мураббий-селекционерлари эътиборини ўзига қаратади. Бу борада Тошкент «Динамо»си фаолроқ бўлиб чиқади, аммо Василис бу жамоада узоқ ушланиб қолмайди. Гап шундаки, унинг отаси собиқ иттифоқ ҳукуматини ёқтирмаган, шу боис ҳам, ўғлининг милиция идораси шарафини ҳимоя қилишига қатъий қарши чиққан. Натижада 17 ёшли Хадзипанагис 1972 йили «Пахтакор» аъзосига айланади, аммо бундан аввал иттифоқ фуқаролигини олиши керак эди, зеро, бу футболга киришнинг асосий шарти ҳисобланарди. Василис «Пахтакор»да деярли 4 йил тўп суради, шу вақт мобайнида 96та учрашувда майдонга тушиб, 22та гол уради. Хадзипанагиснинг Тошкент жамоасидаги юлдузли онлари 1975 йилнинг кузига тўғри келиб, ўшанда «Пахтакор» собиқ иттифоқ чемпионатининг навбатдаги тури доирасида Киев «Динамо»сини тор-мор этади - 5:0. Эътиборлиси, мағлуб жамоа бир неча ой муқаддам Европа Кубок эгалари кубоги соҳибига айланганди. Айтишларича, ҳар йили «Олтин тўп» соҳибини аниқлайдиган таниқли France Football нашри вакиллари ўша баҳсни бевосита стадиондан кузатиб, Хадзипанагисни Олег Блохиндан кейин собиқ иттифоқнинг энг яхши футболчиси сифатида эътироф этишган. Маълумот учун, Блохин 1975 йили нуфузли соврин соҳибига айланганди.

***

Тахминан ўша пайтнинг ўзида Хадзипанагиснинг иқтидори ҳақида Грецияда ҳам хабар топишади. Биринчи навбатда, «Олимпиакос» уни қўлга киритишга уриниб кўради. Бу клуб «Пахтакор»­га Василис трансфери бўйича расмий таклиф ҳам жўнатади, унинг учун 10 миллион драхма беришга тайёрлигини билдиради - бу ўша пайт Греция футболи учун жуда катта сумма эди. Аммо собиқ иттифоқда профессионал футболчилар бозорига йўл қў­йилмасди. Хуллас, мазкур шартлар асосида трансферни амалга ошириш имконсиз эди. Кейинчалик вазиятдан «Ираклис» унумлироқ фойдаланади. Жамоа вакиллари Хадзипанагиснинг юнон ўлкасига кўчиб ўтишини таъминлаш мақсадида собиқ иттифоқдаги обрўли мулозимлар билан бевосита гаплашишади, футболчининг ўзига эса қулай шарт-шароитларни ваъда қилишади. Якунда Василис қадрдон бувиси ва икки холаси яшайдиган ҳудудда истиқомат қилиш имкониятидан кўз юмолмайди.

***

Хадзипанагис 1975 йилнинг 22 ноябрида Грецияга боради, «Ираклис» билан профессионал шартнома тузади, бир йилдан сўнг жамоа билан миллий кубок соҳибига айланади. 1985 йили эса Болқон кубогида зафар қучади. Бу икки соврин бугунги кунгача «Ираклис» клуби тарихидаги асосий ютуқлар бўлиб турибди. Биргина шу факт Василиснинг жамоа­да нечоғли катта роль ўйнаганидан далолат. Хадзипанагис классик голеадор ёки ноодатий креа­тив футболчи ҳисобланмаган, бироқ унинг майдондаги ҳаракатини кузатган томошабинлар футболчининг нозик дид соҳиби, «эркин мусаввир» сифатида улуғлашган, тўп билан мўъжизалар кўрсатишини эътироф этишган. Ким учундир ҳазил ёки ёлғондек туюлар, лекин Хадзипанагис мавсум-1983|1984да бурчак зарбаларидан 7та гол урган! «Ираклис» мухлислари Василисни жуда яхши кўришарди, клуб раҳбария­ти эса, вазиятни тўғри тушунган ҳолда, футболчи билан тузилган шартномага жуда катта товон пули белгилаш асносида унинг бошқа жамоага кетиб қолишига тўсиқ қўйишга уринган. Айни шу сабабга кўра, «Грециялик Марадона» (Хадзипанагисни одатда шундай аташарди) 1990 йилгача, яъни фаолиятининг сўнгги паллаларигача «Ираклис» шарафини ҳимоя қилган.

***

Василиснинг ўйинига жило берувчи муҳим омиллардан яна бири унинг кичик ҳудудда тўп билан оқилона ҳаракатланиши эди. Қаҳрамонимизни ҳаттоки, собиқ иттифоқ, Британия ва Францияда довруқ қозонган балет артисти Рудольф Нуреевга ўхшатишарди. Айниқса, грециялик журналистлар Хадзипанагиснинг алдамчи ҳаракатларини ажойиб тарзда эътироф этишган: «У керак бўлса, телефон будкаси ичида ҳам рақибларига қарши ўйнай олади, шунда ҳам тўп назоратини ўзида сақлаб қолади». Бу каби мақтовлар жуда кўп ёзилган. Аслида «Ираклис» Хадзипанагисга лоақал Греция ичида катта совринларни ютиш имконини берадиган клуб ҳисобланмасди. Шунинг учун Греция терма жамоасидаги иштирок унинг энг катта ютуғи бўлиб қолади. Афсуски, Василис халқаро майдонда ҳам улкан ғалабаларга эришмайди. Греклар 1980 йили илк марта Европа чемпионати финал босқичи йўлланмасини қўлга киритишади (ке­йинчалик мазкур жамоа 2004 йилгача қитъа миқёсидаги турнирда қатнашмади, ўз тарихидаги иккинчи Европа биринчилиги финалида португалларни енгиб, бош совринга эга чиқди), лекин Хадзипанагис жамоасига ёрдам беролмайди. Унинг термадаги илк ўйини 1976 йили болгарияликларга қарши «ўртоқлик» (3:2)ка тўғри келганди. Орада Хадзипанагиснинг собиқ иттифоқ олимпия термасида 4та учрашув ўтказгани ҳақида маълумот тарқалади. Бунинг оқибатида греклар Евро-80га «Ираклис» етакчисини олиб кетиш имкониятидан маҳрум бўлишади ва турнирда айтарли натижага эришолмайдилар - гуруҳ босқичида ГФР, Нидерландия ва Чехословакия жамоаларига қарши ўйнаган юнонлар 1 очко билан кифояланиб, квартетда охирги поғонани банд этишади. Шу тариқа Хадзипанагиснинг омади яна юришмайди, чунки ФИФА ва УЕФА айнан 1976-1980 йиллар оралиғида муайян юрт жамоасида ўйнаган футболчининг бошқа термада ўйнашига тақиқ қўйганди. Умуман, ҳозир ҳам Грецияда футбол федерациясининг ўша пайтдаги раҳбарияти манзилига кўплаб танқидлар янграб туради. Замонавий мутахассисларнинг хулосаларига кўра, футболчининг собиқ иттифоқ олимпия термасида тўп сургани унинг Греция миллий жамоасида ўйнашига тўсқинлик қилишига ҳеч қандай асос йўқлигини ФИФА ва УЕФАга тушунтириш учун мутасаддилар етарлича ҳаракат қилишмаган...

***

Тошкентда туғилган, термаси учун тарихий ҳисобланган Евро-80да қатнашолмаган, «қимматбаҳо шартнома» туфайли фаолиятининг асосий қисмини «Ирак­лис»­да ўтказишга мажбур бўлган, «Арсенал», «Лацио», «Штутгарт» ва «Порту» каби клублардан тушган таклифларни рад этган грек - буларнинг барчаси Хадзипанагиснинг футболчилик биографиясидан ўрин олган энг яхши саҳифалар эмас, албатта. Умуман, Хадзипанагис ёши «бир жойга борган» вақтда муносиб эътирофга лойиқ кўрилади, барибир. Диққат қилинг, Василис 1991 йили фаолиятини якунлайди. Орадан 8 йил ўтиб (1999 йили) эса Василисни Греция термасига чақиришади ва у Гана миллий жамоа­сига қарши кечган «ўртоқлик» (1:1)да хайрлашув учрашувини ўтказади. Бу ўзига хос кўргазмали беллашув бўлиб, атайин Василис учун ташкил этилганди. 2003 йили эса, УЕФАнинг 50 йиллигига бағишлаб, ҳар бир ассоциацияга ўз тарихидаги энг яхши футболчини танлаш сўрови жўнатилади ва Греция футбол федерацияси танлови айнан Василис Хадзипанагис номзодида тўхтайди. Натижада қаҳрамонимиз Йохан Кройфф, Ференц Пушкаш, Бобби Мур, Альфредо ди Стефано, Йозеф Масопуст, Эйсебио каби афсоналар қаторидан жой олади. Оддий айтганда, Хадзипанагиснинг футболдаги хизматлари миллионлар ўйини билан расман хайрлашганидан бир неча йиллар ўтиб муносиб тақдирланади. Бу ҳам Василиснинг бутун бошли фаолиятини ўзгача тарзда тасвирлайди, албатта.

Ў.УМАРОВ тайёрлади