Маълумки, футбол бўйича давлат ихтисослаштирилган мактаб-интернатлари иқтидорли ўқувчиларни аниқлаб, уларни ўқитиш, тарбиялаш, жамоаларга муносиб кадрлар тайёрлашга йўналтирилган. Мактаб-интернатга жисмоний жиҳатдан бақувват, қобилияти бор, умумтаълим мактабининг 4-синфини тугатган (10-11 ёш), футбол билан шуғулланган, танлов имтиҳонларидан ўтган ўқувчилар қабул қилинади1. Футбол бўйича давлат ихтисослаштирилган мактаб-интернатларида асосан ўғил болалар таълим-тарбия олишади. Бу турдаги мактаб-интернатларда ўқувчилар спорт (футбол) билан мунтазам шуғулланиш билан бир қаторда умумий ўрта таълим давлат стандартларига мувофиқ таълим-тарбия олишади.
Футбол бўйича давлат ихтисослаштирилган мактаб-интернатларида таълим-тарбия жараёнини тўғри ва мазмунли ташкил этиш муассаса маъмуриятидан катта масъулиятни талаб қилади. Буни қуйидаги омилларда кўриш мумкин:
1. Футбол бўйича давлат ихтисослаштирилган мактаб-интернатлари ўқувчилари умумтаълим фанлари қисқартирилган махсус ўқув-режа асосида таҳсил оладилар;
2. Мактаб-интернат ўқувчилари (юқори синф ўқувчиларининг бир қисми) умумтаълим дасрлари ва спорт (футбол) бўйича маҳоратни ошириш устида шуғулланишдан ташқари, футбол бўйича республика олий, биринчи, иккинчи лига жамоалари машғулотларида ҳам қатнашадилар;
3. Ўқувчилар турли футбол мусобақаларида қатнашиш учун хизмат сафарлари орқали бошқа вилоят, туман ҳамда шаҳарларда бўладилар;
4. Муассасанинг аксарият ўқувчилари мактаб-интернат ётоқхонасида истиқомат қиладилар;
5. Ихтисосликка йўналтирилган фан (футбол назарияси ва амалиёти маҳорати) бўйича дарс ва машғулотлар кун давомида (куннинг биринчи ярмида жадвал асосида маҳоратни ошириш ҳамда иккинчи ярмида спорт маҳоратини юксалтириш машғулотлари) давом этади (ўқувчиларнинг ёшига қараб, ҳафта давомида турли соатларда).
Мактаб-интернат маъмурияти таълим-тарбия жараёнини тўғри ва мазмунли ташкил этишда қуйидагиларга алоҳида аҳамият қаратиш зарур:
1. Вақтни тўғри тақсимлаш
Футбол бўйича давлат ихтисослаштирилган мактаб-интернатларида кун бўйи машғулотлар давом этиши муносабати билан ҳар бир дақиқадан унумли фойдаланиш талаб этилади. Чунки ўқувчилар кун давомидаги спорт маҳоратини ошириш машғулотларига қатнашишдан ташқари, дарс тайёрлашлари, тўгаракларда иштирок этишлари, 4 маҳал овқатланишлари ҳамда тикланиш жараёни (ювиниш, дам олиш)ни ўташлари шарт.
2. Кун тартибини тузишда тарбияланувчиларнинг ёш хусусиятлари ва ҳафталик юкламаларини эътиборга олиш
Маълумки, футбол бўйича давлат ихтисослаштирилган мактаб-интернатларида ўқувчилар 5-синф (10-11 ёш)дан 9-синф (15-16)гача таҳсил олишади. Муассаса ўқувчиларнинг кунлик ва ҳафталик дарс-машғулот соатлари (юкламалари) тарбияланувчиларнинг ёшига мутаносиб равишда ошиб боради. Масалан, 5-синфда ҳафталик дарс соати (юклама) 42 соатни, 9-синфда 51 соатни ташкил этади.
Мактаб-интернат маъмурияти ўқувчиларнинг кунлик фаолиятини ташкил этишда ана шу жиҳатларга алоҳида эътибор қаратиши зарур. Зеро, ўқувчининг овқатланиш учун кетадиган вақти, машғулотларга сарфлайдиган кучи, тикланиш жараёнини ўташи, кейинги кундаги фаолиятга тайёр бўлиши айнан ёш хусусиятига бевосита боғлиқ.
3. Ўқувчиларнинг дарсдан кейинги фаолиятини мазмунли ташкил этиш
Ўқувчиларнинг дарс ва машғулотлардан кейинги бўш вақтларини мазмунли ташкил этиш мақсадида тарбияланувчиларни турли тадбирларга йўналтириш режали тарзда амалга оширилиши шарт.
Футбол бўйича давлат ихтисослаштирилган мактаб-интернатлари ўқувчилари учун умумий дастурдан ташқари, қуйидаги йўналишлар бўйича машғулотлар ташкил этиш тавсия этилади:
1. Тўгарак машғулотлари;
2. Қўшимча дарслар;
3. Экскурсиялар;
4. Давра суҳбатлари;
5. Футбол бўйича республика олий, биринчи, иккинчи лига учрашувларини томоша ва таҳлил қилиш.
4. Синф раҳбари ва тарбиячи-мураббийнинг ҳамкорликдаги фаолияти
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2008 йил 7 августидаги «Айрим фанлар чуқур ўрганиладиган давлат ихтисослаштирилган умумтаълим муассасаларини фаолиятини такомиллаштириш тўғрисида»ги 173-сонли қарорининг 2-иловаси билан тасдиқланган «Футбол бўйича давлат ихтисослаштирилган мактаб-интернатлари тўғрисидаги Низом»нинг 42-бандида «Педагог кадрларни ишга қабул қилиш олий педагогик маълумотга ва олий ёки биринчи малака тоифасига эга бўлган шахслардан танлов асосида амалга оширилади. Мураббий-ўқитувчиларда Осиё футбол конфедерациясининг амалдаги «С» лицензияси мавжуд бўлиши шарт»,-деб белгиланган.
Футбол бўйича давлат ихтисослаштирилган мактаб-интернатларида ишни тўғри ва мазмунли ташкил этиш муассасага қабул қилинаётган педагоглар (синф раҳбари, ўқитувчи, тарбиячи-мураббий)нинг савияси ва иш юритишига ҳам кўп жиҳатдан боғлиқдир.
Таълим ва тарбиянинг самарали бўлишида синф раҳбари тарбиячи ва мураббийининг ўзаро алоқада бўлиши муҳим аҳамият касб этади. Синф раҳбари, тарбиячи, мураббийлар ўқув-тарбия жараёнида қанчалик ўзаро ҳамкорлик ва ҳамжиҳатликда фаолият юритсалар, муассасада иш унуми шунчалик юқори, ўқувчиларнинг ўқиш ва спорт (футбол)даги кўрсаткичлари салмоқли бўлиши кўп йиллик тажрибадан маълум.
Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими вазирлигининг 2013 4 июлдаги «Футбол бўйича давлат ихтисослаштирилган мактаб-интенатларига 2013-2014 ўқув йили учун қабул қилиш жараёнини ташкил этиш тўғрисида»ги 227-сонли буйруғининг иловаси билан тасдиқланган «Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими вазирлиги тизимидаги футбол бўйича давлат ихтисослаштирилган мактаб-интернатларининг 2013-2014 ўқув йили учун мўлжалланган ўқув режаси».
З.Бегимқулов,
Самарқанд вилоят футбол бўйича давлат ихтисослаштирилган мактаб-интернати директорининг ўқув ишлари бўйича ўринбосари.
