АПЛ нимаси билан америкалик сармоядорларни ўзига жалб этмоҚда? 2015 йилнинг февраль ойида Англия премьер-лигаси Sky Sports ва BT Sports компаниялари билан янги ҳамкорлик шартномасини тузди. 3 йилга мўлжалланган ушбу келишувнинг нархи 5 миллиард фунтдан кўп (бу фақат Буюк Британия ҳудуди учун, умумий сумма - 7,8 млрд. доллар). Хуллас, ҳаддан ташқари ажойиб ва қиёси йўқ шартнома. Шу туфайли АПЛ клублари гўёки, қайноқгина пирожкига ўхшаб кўринмоқдалар. Амалдаги шартномага нисбатан олганда, нақ 71 фоизга яхшиланган ушбу оламшумул келишувнинг кучга киришига ҳам оз вақт қолди - ёз келишини кутсак, бас.
Эътиборлиси, янги битимга асосан, лига аутсайдерлари ҳам ҳавас (баъзиларга ҳасад) уйғотадиган даражада кўп пул олишади. Шартли равишда дейлик, «Норвич» ва «Ньюкасл» клублари жорий мавсум якунида премьер-лигадаги жойларини сақлаб қолсалар, тахминан 120-150 миллион фунтга эга чиқишади. Таққослаш учун битта рақамни келтирамиз: The Financial Times ҳисоб-китобларига кўра, айни пайт АПЛда кучли тўртликка кирмайдиган клуб айнан шу суммага баҳоланади. Демакки, истиқболда ҳар бир иштирокчи сарф-харажатларини атиги битта мавсумда қоплаши мумкин. Мабодо жамоанинг чемпионшипга тушиб кетишига тўғри келса ҳам, у «парашют тўлови» ҳисобига бемалол ўз чўнтагини қаппайтириб олиш имкониятига эга.
Декабрь ойида Хитой холдинги хусусан, «Манчестер Сити»ни назорат қиладиган City Football Groupнинг 13 фоиз акциясини сотиб олди. Аммо АПЛ билан ҳамкорлик қилувчи бошқа кўплаб янги сармоядорлар илдизи АҚШга бориб тақалади. Дейлик, «Борнмут»нинг россиялик хўжайини Максим Демин ноябрь ойида клубнинг 25 фоиз акциясини Чикагода жойлашган Peak 6 Investments сармоя компаниясига сотди. Ушбу гуруҳ МХЛда иштирок этувчи «Миннесота Уайлд» хоккей клубига ҳам эгалик қилади. Рождество арафасида эса «Филадельфия» баскетбол клуби хўжайини Дэвид Блицер ва «Нью-Жерси» (хоккей) соҳиби Жош Харрис ҳамкорликда «Кристал Пэлас»нинг 36 фоиз акциясини ўз назоратлари остига олишди. Уларнинг танловлари бежиз эмас: Лондон клуби ўтган йили даромаднинг ўсиши бўйича ақл бовар қилмас кўрсаткичга эришди. Аниқроғи, 523 фоизлик ўсишни қайд этди.
Кутилишича, яқин орада АПЛдаги америкалик сармоядорлар сафи янада кенгаяди. Чунончи, аввалроқ «Суонси»га қизиққан компаниялардан бири энди «Эвертон» учун 200 миллион фунт тўламоқчи. Хуллас, «Эвертон» директорлар кенгашига АҚШлик сармоядорларни киритган АПЛнинг 8-клубига айланиши мумкин. Потенциал харидорларни қизиқтирувчи битта факт шуки, АПЛ спорт нуқтаи назаридан ҳам Шимолий Америкадаги лигалардан кескин фарқланади. Дейлик, Европада қайсидир жамоа вақти-вақти билан савия борасида пастлайди. Глэйзерлар оиласи бундан 10 йил олдин шахсий маблағи ҳисобидан «Манчестер Юнайтед»ни харид қилиш учун атиги 272 миллион фунт сарфлаганди. Мана, Forbes ҳозирга келиб, «МЮ» брендини нақ 3,1 миллиард долларга баҳолаяпти. Нақадар гўзал мисол. Шу жойда «Фулхэм» ва Шоҳид Хон ўртасидаги омадли иттифоқни унутмаслик керак. Ҳарқалай, бу ҳамкорлик ҳам чакки натижа бермаяпти. Тўғри, миллиардер ҳозирда «Фулхэм»дан қутилишни режалаштирмоқда. Зеро, «Тоттенхэм»ни сотиб олиш вариантига қизиқиб қолган. Шоҳид Хоннинг ҳамюртлари эса бу вақтда таваккалчилик даражасини обдон ўрганиб чиқяптилар.
Битта нарсага эътибор қаратиш учун зукко олим бўлиш шарт эмас. Аниқроқ ифода этсак, янги хўжайинлар тўлиқ назорат ҳуқуқи ортидан ўзларини ўтга уришмаяпти. Уларни эгалик пакетининг кичик қисми ҳам тўла қаноатлантиряпти. «Премьер-лига сармоядорларга деярли идеал шартларни таклиф этяпти», - дейди АПЛ ижрочи-директори Ричард Скадэмор. Унинг айтишича, хавотирланишга заррача асос йўқ: «Шартлар идеал экан, ҳаттоки, арзимасдек кўринган кичик сармоя тикиш ҳам яхшигина фойда келтириши мумкин». Скадэмор ҳеч нарсани бўрттирмаяпти. Чунончи, Англиянинг 20та топ-клуби янги ва ширали телевизион шартномасиз ҳам даромад бўйича ҳавас уйғотадиган ўсиш динамикасига эга. Мисол учун, Deloitte маълумотларига кўра, АПЛ клублари ўтган мавсум охирги 15 йил ичида биринчи марта 190 миллион фунт миқдоридаги солиқ тўловларини ҳисобга олмаганда, умумий даромадни қайд этишди. Бундан ташқари, лигада маошларга йўналтирилган харажатлар меъёрини пасайтиришга эришилди. Айни пайт клублар ўз даромадларидан ўртача ҳисобда 58 фоизини айнан маош тўловига сарфлашяпти. Мавсум-2012|2013 якуни бўйича айтсак, бу кўрсаткич рекорд даража - 71 фоизга кўтарилганди.
Хўш, Қўшма Штатлардаги сармоядорларни АПЛдаги айнан нима ўзига оҳанрабодек тортяпти? Аввало, америкалик телетомошабинларнинг премьер-лигага қизиқишлари тобора ортиб бораётганини таъкидлаш жоиз. NBC телевизион тармоғи хулосасига таянсак, мавсум-2014|2015 давомида аудитория рейтинги бир йил аввалги кўрсаткичга нисбатан нақ 114 фоизга яхшиланган. The New York Times нашри эса яқинда қуйидаги хабарни эълон қилди: «Гарчи АПЛ ўйинлари Америкада эрталаб кўрсатилаётган бўлсада, ўтган мавсум АҚШда Англия футболи МХЛ ўйинларидан ҳам кўпроқ томошабин тўплади». Аниқ рақамларда айтсак, футболни ўртача 414 минг томошабин кузатган бўлса, хоккей аудиторияси 342 минг мухлисни ташкил этган.
Алоҳида қайд этиш ўринли, The New York Times яна АПЛ Буюк Британия ҳудудида ТВдан 5 миллиард фунт олиш билан чекланиб қолмаслигини баён этди. Яъни лига ТВ-ҳуқуқларнинг хориж давлатларига сотиш орқали қўшимча 3 миллиард фунтдан кўпроқ маблағ топади. Чет эл аудиториясида эса америкаликлар муҳим ўринга эгалар. Хуллас, АҚШ бу борада асосий харидорлардан биридир. Умуман, айни пайт хорижда АПЛ ўйинлари ҳуқуқини сотиш авж палласига чиқди. Америкаликлар эса 3 эмас, бирданига нақ 6 йил учун шартнома тузиб улгуришди. Аниқроғи, NBC 2022 йилгача Англия футболини намойиш этиш учун ҳар мавсум 110 млн. фунт (2013-2016 йиллар даврида ТВ-ҳуқуқ 2 маротаба арзон тушганди) тўлайди.
Асосийси, янги телевизион шартноманинг глобал аҳамияти туфайли АПЛ дунёнинг энг сара спорт лигалари қаторига қўшилади. The Financial Times графикасида янги шартномалар битта мавсумда қанча келтириши (доллар ҳисобида) ва бу аввалги кўрсаткичга нисбатан неча фоиз ўсиш эканлиги берилган.
- 5 йил олдин етакчи лигаларнинг телеҳуқуқларга оид шартномалари баҳоси ўзининг энг юқори нуқтасига чиққани айтилганди. Боз устига, кўпчилик қимматбаҳо келишувларни бир ҳавога кўтарилиб, кейин ёрилиб кетадиган шарга ўхшатганди, - дейди Deloitteнинг етакчи таҳлилчиси Остин Холихэн. - Хўш, ҳозир нимани кўряпмиз? Ўша вақтдан буён топ-даражадаги спорт воқеликларининг трансляция ҳуқуқи нархи яна 3 карра ошиб, 28 миллиард долларга етди! Ҳозир ҳам ушбу тенденциянинг тўхтагани хусусида баралла гапириб бўлмайди. Яъни нарх яна кўтарилиши мумкин. Негаки, телевицион саноат яққол юксалди ва талаб ҳам шунга яраша юқори. Телетомошабинлар нимани хоҳлашса, шуни кўришни исташади, табиийки, рекламасиз. Тушунарлики, бундай ҳолатда тўғридан-тўғри трансляциялар қадри ошиб бораверади. Натижада харидорлар янада кўпроқ тўлашга тайёр туришади.
Манба: Sports.ru А. АҲМЕДОВ тайёрлади
