Испан ва ўзбек мураббийининг фарқи нимада? Ҳозир бу саволга мингта жавобни қалаштириб ташлаш мумкин. Ахир ким ҳам билмайди - испан футболи дунёда етакчилардан, клублари фаворит, мураббийлари эса ҳар йили энг яхшилар қаторида зикр этилади. Ва бунга яна кўп нарсаларни қўшимча қилиш мумкин. Бизнинг жавобимиз мана шу.
Аммо ҳамма гап шундаки, бу таққослашнинг бари нисбий характер касб этган бўлар эди. Боиси, биз Луис Энрике ёки Гвардиоланинг Қосимов ва Бердиевдан устун жиҳатларини фақат ташқи факторларга асосланиб тасаввур қилишимиз мумкин. Яқинда ҳам футболчи бўлган бу инсонлар нимани ўйлаши, мураббийлик соҳасида қандай услубга таяниши-ю, шогирдлари билан қандай муносабатда бўлишини билмаймиз, тушунмаймиз. Бизда фақат тасаввур бор, холос. Энрике «Барселона»да энди иш бошлаган вақтлари Месси билан мутлақо келиша олмаган эди. Мураббий нима қилди, нима йўқ, бунисидан бехабармиз, аммо бутун жамоани яхлит бир куч сифатида бирлаштира олганини биламиз. Ҳозирги «Барселона» - бу худди коинот дегани.
Аммо испан мураббийининг менталитети биз учун нотанишлигича қолмоқда. Анча нотаниш. У нима дейди, қандай ишлайди - билмаймиз. Бироқ футзал бўйича ўтказилган Осиё чемпионати мана шу мавҳумликни бироз бўлса-да тарқатганини айтсак, ҳайрон қолманг. Зеро, мана шу ўн кун давомида Ўзбекистон терма жамоаси бош мураббийи Хосе Мендезнинг ишини бевосита кузатиш имкониятига эга бўлдик. У эса гарчи Луис Энрике бўлмаса-да, ҳар ҳолда, термамизни мундиалга олиб чиқа олди...
ИККИ ХИСЛАТ
Ҳозир Мендезни ҳар қанча мақтасак арзийди, ярашади. У бунга муносиблигини иши билан исботлаб қўйди. Шундай экан, унинг шаънига илиқ сўзларни айтиш мақбул ва лозим. Аммо ҳозир бизсиз ҳам бу ишни қиладиганлар етарли бўлса керак. Шу сабабли келинг, бугун тактика-ю стратегияларни бир четга суриб, испаниялик мураббийнинг икки хислатига тўхталиб ўтайлик. Зеро, бунақасини илгари асло учратмаганмиз. Ким билади, дейсиз, балки айнан шу нарса терма жамоа муваффақиятини таъминлаб бергандир...
МАСЪУЛИЯТ
Гапни бевосита Мендездан бошлашдан олдин эса, аввало, шуни таъкидлаб ўтишни истардик - ўтган ҳафта барчани ҳайратда қолдириб, жаҳон чемпионати йўлланмасини қўлга киритган, кейинчалик эса, финалда қитъамиз фаворити - Эрон термасини қийин аҳволга солишни уддалаган футзалчиларимиз аслида, Ўзбекистон тарихидаги энг кучли таркибга эга эмас эдилар. Ишонинг, бизда илгари анча кучлироқ футзалчилар ҳам бўлган. Бунинг учун Ўзбекистон терма жамоаси қайд этган натижаларга бир қараш ҳам кифоя. Шу вақтга қадар термамиз уч марта Осиё чемпионати финалига қадар борган ва яна уч марта бронза медалларни қўлга киритган. Аммо ҳамма гап шундаки, бу мусобақалар жаҳон чемпионатига йўлланма берадиган қитъа биринчиликлари эмас эди. Яъни, Осиё чемпионатининг ҳар бирида ҳам мундиал йўлланмаси берилавермайди. Қитъа биринчиликлари ҳар икки йилда ўтказилса, жаҳон чемпионатлари худди футболда бўлгани сингари тўрт йилда бир марта ташкил этилади. Шу сабабли, икки мусобақанинг бирида мундиал учун кураш боради. Бизнинг термамиз гарчи кучлилар сафида зикр этилса-да, айнан ЖЧ учун бўладиган курашларда босимга дош бера олмас ва имкониятни бой бериб қўяверарди. Хосе Мендез мана шу муаммони бартараф этди ва тарихда илк марта мундиал йўлланмасини қўлга киритди. Хўш, у бу ишни қандай уддалади?
Ҳозир бунинг сабаблари ҳақида кўп гапириш мумкин. Биз эса бу ғалабаларни мураббийнинг икки хислати билан боғлашни маъқул кўрдик. Демак, бошладик.
БИРИНЧИ ХИСЛАТ
Мендез қитъа биринчилиги бошланиши олдидан журналистлар билан мулоқотда бўлган эди. Ўша матбуот анжуманида у шундай деди: «Осиё чемпионатига тайёргарлик кўриш учун барча шароитга эга бўлдик. Биз ҳеч қандай муаммога дуч келмадик ва қитъа биринчилигига тўлиқ шаймиз. Мақсадимиз - жаҳон чемпионати йўлланмасини қўлга киритиш. Мабодо бу ишни уддалай олмасак, ҳамма айб ўзимизда бўлади. Ҳеч қандай баҳонага ўрин йўқ ва бўлиши ҳам мумкин эмас».
Тан олинг, «Ҳозир Осиёда ҳамма футбол ўйнашни ўрганиб олган», «Бу спорт, унда ҳар доим ҳам ғалаба қозониб бўлмайди», «Биз қўлимиздан келган барча ишни қилдик» ва ниҳоят, «Боримиз шу» қабилидаги гаплар ва балки, баҳоналарни эшитишга ўрганиб қолган қулоқлар учун анча ноодатий сўзлар, шундай эмасми? Натижада, ўша матбуот анжумани тугагач, ЖЧ йўлланмаси бу сафар бизники бўлишига ишончимиз бир неча бор ошиб кетганини айтиш шартмасдир. Бу ишонч бевосита мураббийнинг сўзлари билан боғлиқ эди. Ана энди ўзингиз ўйлаб кўринг, бизга-ки бу гаплар шунча ишонч бағишлаган экан, футзалчилар қандай ҳиссиёт остида майдонга тушган экан-а? Улар илгари ҳам бундай гапларни кўп эшитган, деб ўйлайсизми?
Бу Мендезнинг биз гувоҳи бўлганимиз дастлабки хислати эди. Иккинчисини кейинроқ, Ўзбекистон терма жамоаси ўз олдига қўйган мақсадга эришиб, юзи ёруғ бўлгач кўрдик.
ИККИНЧИ ХИСЛАТ
Биласизми, футболда ва умуман спортда бир одат бор - мураббийлар собиқ шогирдлари ҳақида кўп ҳам гапиравермайдилар. Агар у қандайдир ютуққа эришган бўлса, эслаб ўтиши мумкин, аммо ғалабаларда энг аввало, ўзининг хизматларини таъкидлайдиганлари кўпроқ. «Рақибни яхши ўргандик», «Фалон услубни шакллантирдик» ва «Келганимда жамоа мана бундай аҳволда эди, мен фалон-пистон ишларни амалга оширдим» қабилидаги гапларни кўп эшитганмиз. Мендез эса ЖЧ йўлланмаси қўлга киритилгач, биласизми нима деди?
Унда эшитинг: «Бугунги ғалабада кўпчилик мутасаддилар, раҳбарлар, футзалчилар ва мураббийлар штабидаги ёрдамчиларимнинг ҳиссаси бор. Аммо мен улар қаторида яна бошқаларни ҳам эслаб ўтмоқчиман. Бир йил олдин Ўзбекистонга келганимда, 25 нафар футзалчи билан бирга иш бошлаган эдик. Афсуски, уларнинг ҳаммасини ҳам жамоада олиб қолишнинг иложи йўқ эди. Чунки таркибда жой чекланган. Шу сабабли, ҳозир ҳамма ҳам сафимизда эмас. Аммо бугунги ғалабамизда ўша йигитларнинг ҳам ҳиссаси катта. Улар бугун майдонга тушган футзалчилардан кам меҳнат қилмагандилар ва термада бўлишга ҳақли эдилар. Қўлимдан келганда, барчасини олиб қолган бўлардим. Афсус, бунинг иложи йўқ. Биз айнан ўша йигитлар амалга оширган машаққатли меҳнатлар эвазига ҳам бугунги даражага чиқа олдик. Бунинг учун уларга раҳмат! Катта раҳмат!»
Биласизми, журналистнинг вазифаси савол бериш ва жавобни ёзиб олиш. Оддий жараён. Аммо очиғи, ҳали ҳеч бир матбуот анжуманида бундай гапларни эшитмаган эканмиз. Яхши ҳам бахтимизга компьютер бор, нигоҳларни унинг экранига қадаб, ишга берилган инсон кепатасида ҳиссиётларни жиловлаш мумкин. Мендезнинг гаплари бу қадар таъсир ўтказган бир менми десам, матбуот анжумани тугагач, ЎФФдан бириктирилган расмий шахс ҳам: «Мендезнинг охирги сўзларини ёзиб олганлар борми, бир ўқиб кўрай. Очиғи, ўзим таржима қилиб турган бўлсам ҳам, этимни жимирлатиб юборди », деди. Демак, ҳамма ҳам шундай аҳволга тушган экан. У нима деди ўзи? «Бугунги ғалабага ҳозир сафимизда бўлмаган йигитлар ҳам сабабчи», дедими? Э, сенга тарбия берган отангга раҳмат!
Ўзингиз ўйлаб кўринг, испаниялик бу самимий инсон шогирдларини яна қандай сўзлар билан илҳомлантирган экан?! Бунақа гаплардан сўнг қайси спортчи майдонга қонини ва керак бўлса жонини ташлаб чиқиш учун тушмайди, айтинг, қай бири?
ЎЗИМИЗДАН
Биласизми, аслида ҳозир испаниялик мураббий ҳақида мақола битяпман-у, ёдимга яқинда бўлган суҳбат тушяпти. Бу суҳбатдан сиз ҳам хабардорсиз - фахрий футболчи, яқинда 70 ёшини қаршилаган Равшан Юнусовдан интервью олган эдик. Бу инсон ўз вақтида Геннадий Денисов, Тўлаган Исоқов ва Идгай Тазетдиновлар билан бирга шонли «Пахтакор» сафида тўп сурган. Равшан ака билан суҳбатлашар эканмиз, табиийки, биринчи саволимиз анъанавий тарзда - «Футболга қандай кириб келгансиз?» бўлди. Фахрий футболчи берган жавоб эса нафақат интервью йўналиши, балки бизнинг футбол ҳақида шаклланиб қолган тасаввурларимизни ҳам ўзгартириб юборди.
- Тошкентда, эски шаҳарда «Спартак» номли стадион бўларди. Нафақат футбол, балки ҳаёт сирларини ҳам илк марта шу ерда ўрганганман. Биринчи устозим - Маъруф Акбаров. Бу инсон бизга чин маънода мураббийлик қилган. Футболни ҳам ўргатган, ҳаётни ҳам...
«Пахтакор»дан таклиф тушганда энг биринчи қилган ишим эса устозимдан рухсат сўраш бўлган. «Спартак»ни шунчаки ташлаб кета олмасдим. Шу ерда илк сабоқларимни олганман, ҳаётни ўрганганман. Маъруф ака бизни жуда яхши тушунарди, керак бўлса ўзимиздан яхшироқ тушунарди. Шу сабабли, гапимни эшитгани ҳамоно дарҳол мени қўллади ва оқ фотиҳа берди. «Ҳаммамиз ҳам «Пахтакор»га футболчи етиштириб бериш учун ишлаймиз. Бу бизнинг бош жамоамиз», - деганди Маъруф ака. Ўшанда устозимнинг бир гапини бутун умрга унутмайдиган бўлиб эслаб қолдим: «Аввало, яхши одам бўлгин, кейин эса яхши футболчи...»
ЖАМОА
Хуллас, шунақа гаплар. Биз ҳозир эски «Пахтакор»ни кўп қўмсаймиз, гапирамиз. Унинг ютуқларига нималар сабаб бўлганини ўйлаймиз. Бунинг боисини футболчилардан қидирамиз, Генаддий Денисовнинг зарбаларини улуғлаймиз, Тўлаган Исоқов ва Биродар Абдураимовнинг дриблингидан гап очамиз. Аммо билмаймизки, улар энг аввало, яхши одам бўлганлар ва бир ЖАМОА сифатида бирлаша олганлар. Айнан шу сабабли мухлислар меҳрини қозонганлар. Балки оламшумул ғалабаларни қўлга киритишмагандир, аммо улар ҳар доим стадионга келган оддий одамлар учун ўйнаётганларини ҳис қилиб турардилар.
Мендез эса... ўша узоқ Испаниядан келган мана шу йигит юртимизда айнан шундай жамоани шакллантира олди. Жаҳон чемпионати йўлланмаси қўлга киритилганда захирада ўтирган йигитлар ҳам йиғлаганини кўрдингизми? Кимдир, кимгадир ҳасад қилганини-чи? Аслида, жамоа дегани шу эмасми?
Футзалда мана шундай жамоамиз бор экан, кўрдик. Истагимиз, энди шундай жамоа футболда ҳам бўлса. Футболчиларимиз мухлисларни ҳақоратлашни эмас, балки ўзаро ҳурмат деган тушунча қандай ҳақоратш-ни ўргансалар. Қалтис вазиятдан салобат билан обрў сақлаб чиқиб кета олсалар. Фақат шундагина улар футболчилар йиғиндиси эмас, балки жамоа бўлишлари мумкин. Бунинг учун нима қилиш керак? Яна бир Мендез келиши керакми? Демак, олиб келишсин. Биз учун терма бошқарувида ким ишлашининг фарқи йўқ, муҳими - ўша эски «Пахтакор» ёки ҳозирги футзал термаси каби жамоа ташкил қилинса бўлгани... Шундай бўлармикан-а?
Зафар ҚОСИМОВ
