Ўзбекистонда футбол собиқ Иттифоқ даврида шаклланган ва республика шарафини ҳимоя қилган ягона жамоа бу — Тошкентнинг "Пахтакор" жамоаси бўлган.

"Пахтакор" ўз даврида ўзининг чиройли ўйинлари билан нафақат ўзбек ишқибозларининг, балки бошқа юртлардаги мухлисларнинг ҳам меҳрини қозонган эди. Чунки унинг сафида Иттифоқ терма жамоаси аъзолари бўлмиш Ю.Пшеничников, Г.Красницкий, М.Ан, В.Федоров каби спорт усталари тўп тепишган, жамоа айниқса пойтахт — Москва жамоаларидан бошқаларга нисбатан кўп очко тортиб олганлиги учун икки марта совринга ҳам сазовор бўлган. Бундан ташқари "Пахтакор"нинг икки ўйинчиси — Б.Абдураимов ва А.Якубик Иттифоқ биринчилигида йил якуни бўйича тўпурар бўлишган.

Рақиблар "Пахтакор" билан эхтиёт бўлиб ўйнашган ва ҳатто айрим ҳолларда ҳакамнинг кўмаги билангина очко тортиб олишга эришишган. "Пахтакор" тўғрисида бундай илиқ гапларни яна давом эттириш мумкин. Лекин шундай бўлсада ушбу жамоа Иттифоқ даврида бирон марта совринли ўринни эгалламаган. Бунинг сабаби оддий. Биринчидан Иттифоқ чемпионати Олий лигасида иштирок этган 16 та жамоанинг 5 тасини доимий равишда Москва жамоалари ва яна 5 тасини Украина жамоалари ташкил этган ва улар навбатма-навбат чемпионликни қўлга киритаверишган. Ора-чорада Тбилисининг "Динамо", Ереваннинг "Арарат ва Минскнинг "Динамо" клублари бир мартадан чемпион бўлишган.

Ҳакамларнинг марказдан тайинланиши ва уларнинг аксарияти берилган топшириқни “қулоқ қоқмай” адо этиши оқибатида «қардош» республикалар футболи жуда кўп жабр кўрган. Биргина мисол: Москвада бўлиб ўтган "Спартак"-"Пахтакор" (1:0) ўйинининг эртасига "Советский спорт" газетасида бир мақола эълон қилинганди. Маколанинг биринчи жумласи тахминан шундай баён қилинган эди: "Ўйин ҳакпмнинг 2 қўпол хатоси билан бошланди. Ҳакам аввалига "Спартак" дарвозасига тоза пенальтини бермади, кейинроқ йўқ жойдан "Пахтакор" дарвозасига пенальти белгилади".

Юқорида қайд этилганлар собиқ Иттифоқда футбол ривожига тўсив бўлувчи негатив ҳолатлар эди. Буни мен фақат биргина "Пахтакор" мисолида келтирдим, холос.

Тарихсиз келажак йўқ эканлигига эътибор қаратадиган бўлсак, биз биздан олдингилар йўл қўйган хатоларни такрорламаслигимиз керак. Айтмоқчиманки, ўшанда СССР давлати ҳудуд жиҳатдан ва аҳоли сони бўйича дунёда юқори ўринларда турса-да, 70-йиллардан кейин футбол соҳасида жаҳон миқёсида катта натижаларга эришмаган. Бунга футбол тизимини тўғри ташкил этилмаганлиги, фақат марказ жамоаларини қўллаб-қувватлаш, бошка республикалар футболининг эътибордан четда қолиши сабаб бўлган деб ҳисоблайман.

Хўш, бизда-чи? Мамлакатимиз мустақил бўлганига 28 йилдан кўп вақт бўлди. Ўтган вақт мобайнида футбол соҳасида кўп хатоликлар бўлди. Кўпчилик буни тан олади ва қаерда қандай хатоликларга йўл қўйилганлигини ҳам билишади. Шунда бир савол туғилади. Нима учун 28 йил даъвомида била туриб шу камчиликларни бартараф этиш йўлини топа олмаяпмиз? Ўзи Ўзбекистонда футбол илми билан шуғулланадиган, уни таҳлил қила оладиган ва аниқ фикрлайдиган кимса борми? Бор бўлса нега терма жамоамизда ўсиш йўқ? Нега ҳар сафар жаҳон чепионатидан қолиб кетаяпмиз?

Савол бериш осон, жавоб бериш қийин демоқчимисиз? Унда жавоб шундай: Аҳволни тубдан ўнглаш учун масъулятни тўла ҳис қилган ҳолда 28 йиллик фаолиятни ўрганиб чиқиш ва Ўзбекистон футболи машинасини жиддий таъмирдан ўтказиш керак бўлади.

Мен футбол мутахассиси эмасман, лекин 55 йиллик футбол мухлиси сифатида бизнинг футболдаги кўзга яққол ташланиб турган камчиликларга эътибор қаратишни жоиз деб топдим.

Гапни 2019 йил якунидан бошлайдиган бўлсак, Суперлигада деярли ҳар йилги сценарий яна қайтарилди ва 1-3-ўринларни Тошкент шаҳри жамоалари эгаллади. Тан олиб айтиш керак, бугунги кунда Тошкентнинг ҳар уччала жамоасига тенг келадиган жамоа топилмаяпти. Ушбу ҳолатни жамоаларнинг таркиби билан ҳам изохлаш мумкин.

Лекин айрим ҳолларда ҳакамнинг ҳуштаги айнан шу жамоаларнинг фойдасига чалиниши негатив ҳолатларни пайдо қилиши билан бирга мухлисларнинг ҳақли эътирозларига сабаб бўлмоқда. Масалан, энг янгисини оладига бўлсак, чемпионатнинг сўнгги турларида “Бунёдкор” -“Пахтакор” ўйини охирида ҳакам жараёндан 3-4 метр масофада турган бўлсада, жарима майдонида “Пахтакор” ўйинчиси томонидан ўйин қоидаси бузилгани кўрган ҳолда пенальти белгиламади. Хайриятки, кейинроқ “Бунёдкор” ғалаба қозониб ушбу ҳолат ҳам бости-бости бўлиб кетди. Мен бу билан у ёки бу жамоа шаънига ёмон фикр билдирмоқчи эмасман, аксинча ҳакамлик борасида сўз юритмоқчиман.

Дунёнинг энг зўр ҳаками Ўзбекистондан эканлигидан ҳаммамиз фахрланамиз. Шундай экан ўзимизнинг ички чемпионатимизда ҳам ҳакамлар тажрибасини оширишга қаратилган чора-тадбирлар ишлаб чиқилиши керак ва уларнинг сони ҳамда сифатига эътибор қаратиш зарур. Фикримча, Тошкент шаҳри жамоалари билан бўладиган ўйинларга Тошкентдан ҳакам тайинлаш амалиётидан воз кечган маъқул. Бу ҳолат адолат мезонига ҳам тўғри келади ва анча шаффофликни вужудга келтириш билан бирга жамоасининг мағлубияти сабабини фақат пойтахтлик ҳакамларга ағдарадиган айрим мухлисларни тинчлантириши мумкин. Бунинг учун жойларда бошланғич футбол ҳакамлари мактабини ташкил этиш ва уларнинг тажрибасини босқичма-босқич ошириб боришга қаратилган чора-тадбирлар ишлаб чиқиш керак.

Жамиятда ҳалол рақобат бор жойда ривожланиш бўлади. Футболда ҳам шундай рақобатни шакллантириш керак. Масалан, агар бир шаҳарда кучли бир барзанги полвон билан бир нимжон одамни курашга туширсангиз ҳар сафар катта полвон ютаверади. Кейин у енгилмас бўлгани ва ундан бошқа полвон бўлмагани учун ўзига бино қўйишни бошлайди, ўзини устида ишламай қўяди. Натижада бошқа шаҳарга бориб ютқазиб келади. Мен биздаги ҳар йили ички чемпионатда 1-2-ўринни эгаллаб, ОЧЛда муваффақиятсиз қатнашаётган жамоаларимизни ўша полвонга ўхшатаман. Шундай эмасми? Бизда айнан жамоалар ўртасидаги рақобат даражасининг пастлиги республикамиз футболи ривожига жиддий салбий таъсир этувчи ҳолат бўлиб қолмоқда.    

Айтишим мумкинки, вилоят жамоаларининг иқтисодий ҳолати яхшилангандагина рақобат кучайиши мумкин. Лекин вилоятларда жамоани ушлаб туриш, чет элдан кучли легионерларни таклиф қилиш учун етарли маблағ бормикан? Ёки Давлат бош ислоҳотчи сифатида уларга доим ёрдам бериши керакми? Бу энди катта муаммо. Лекин жаҳон чемпионатига чиқишни хоҳлар эканмиз, бу муаммолар тезроқ хал этилиши керак.

Агар биз “ҳар бир жамоа профессионал, улар ўзини ўзи боқиши керак” деган тартиб билан ишлайдиган бўлсак, бу ҳам бир йўли. Лекин, менинг фикримча, — узоқ вакт талаб қиладиган йўлга ўхшайди.

Учинчи йўли Суперлигада ўйнаш учун етарли даражада маблағи бўлган кучли жамоалардан уларнинг сони нечта бўлишидан қатъий назар алоҳида ҳақиқий профессионал лига ташкил қилиниши керак.

Чет элдан легионерларни таклиф қилиш амалиётида чекловлар жорий қилиниши лозим. Бу шу маънодаки, ҳар бир таклиф қилинаётган легионернинг ўйин сифати, ёши, айниқса охирги йиллардаги ўйин кўрсаткичлари ўрганиб чиқилиши ва республика миқёсида тузилган махсус комиссиянинг хулосасига кўра масала ҳал этилиши керак.

Тўғрида, ўзимизда етишиб чиққан футболчилардан паст даражада тўп сурадиган “меҳмонлар”нинг бизга нима кераги бор? Бундай усулнинг қўлланиши ҳозирда долзарб масала бўлиб турган давлатнинг коррупцияга қарши кураш сиёсатига ҳам мос келади.

Яна таъкидлаб айтаманки, футболни ривожлантириш учун албатда давлат кўмаги керак бўлади. Демоқчиманки, ҳар бир вилоятда футбол академияси ташкил этилиши керак, зеро ёшлар бир вилоятдан бошқа вилоятга бориб юрмасинлар. Чел элдан бўлса ҳам тажрибали мураббийлар таклиф қилиниши зарур. Ёшларга яратилган барча шароитларнинг барчаси давлат ҳисобидан ёхуд агар имкони бўлса, шу академияни ташкил килган ҳомий томонидан тўла амалга оширилиши керак. Футбол академиялари ўртасида тез-тез мусобақалар уюштириб турилгандагина уларнинг орасидан ёрқин истеъдодларни танлаб олиш имконияти пайдо бўлади.

Юқорида қайд этилган фикрлар Ўзбекистон Республикаси президентининг 2019 йил 4 декабрдаги “Ўзбекистонда футболни ривожлантиришни мутлақо янги босқичга олиб чиқиш чора-тадбирлари тўғрисида” Фармонида кўрсатилган талабларга ҳам тўла мос келади, деб уйлайман.

Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, ўзбек футболини ривожлантириш учун авваламбор иш бошида қалбида ватанпарварлик жўшиб турган ҳалол, пок, меҳнатсевар ва фидоий инсонлар бўлиши кеак. Акс ҳолда...

Зокир Исматуллаев
Тошкент шахар, Олмазор тумани,
Себзор даҳаси