Кейинги жаҳон чемпионати таниб бўлмас даражада ўзгаради. Нима учун иштирокчилар сони кўп бўлиши керак?
Ҳали ҳам амалдаги Жаҳон кубоги формати 1998 йилда жорий қилингани каби бир хил кўринишда. Бунга кўпчилик ўрганиб қолди: 8 та гуруҳ, 32 та жамоа, уларнинг ярми плей-оффга чиқади. ФИФА асосий турнирни ўтказишнинг оптимал формуласини топгандек туюлади.
Лекин ундан ҳам яхшироқ вариантлар борлигини унутмаслик керак. 2013 йилда УЕФАнинг собиқ раҳбари Мишель Платини иштирокчилар сонини 40 та жамоага етказишни таклиф қилган эди. ФИФА президенти Жанни Инфантино бу ғояга қарши чиқмади: сайловолди ташвиқоти давомида у Европадан ташқари давлатларга жаҳон чемпионатида кўпроқ ўрин беришга ваъда берди ва бу ваъдасини бажарди. 2017 йилда ФИФА 2026 йилги жаҳон чемпионатида 48 та жамоа иштирок этишини эълон қилди.
Инфантинонинг ваъдаси муҳим бўлишига қарамай турнирнинг кенгайишига асосий сабаб эмас. Асосий сабаб пул билан боғлиқ. Ноябрь ойида ФИФА 2022 йилги жаҳон чемпионатига тайёргарлик доирасида рекорд даражадаги 7,5 миллиард долларлик битимлар тузганини ғурур билан эълон қилди, бу аввалги циклдагидан бир миллиард долларга кўп. Аниқроғи, эркаклар ўртасидаги жаҳон чемпионати ФИФА учун асосий даромад манбаи бўлиб, ташкилотни кейинги тўрт йил давомида молиялаштириб келади. Шунинг учун Инфантино ҳар икки йилда бир марта сайёрамизнинг асосий турнирини ўтказиш ғоясини фаол равишда илгари сурмоқда.
ФИФА ЖЧ-2026 учун 10 миллиард доллар йиғиши кутилмоқда, бу ҳозиргидан 2.5 миллиардга кўп дегани. Ўйинлар сони кўпаяди, бунинг натижасида телевизион пакетлар нархи ошади, кўпроқ чипталар, футболкалар ва бошқа маҳсулотларни сотиш мумкин бўлади. Қолаверса, кейинги турнир асосан АҚШда бўлиб ўтади (16 та мезбон шаҳардан 11 таси шу ерда жойлашган), улар албатта, мундиал орқали қандай қилиб пул ишлашни билишади.
Квоталар қандай ўзгаради?
Инфантино шунчаки жаҳон чемпионатини кенгайтиришга ваъда бергани йўқ - у УЕФА каби топ конфедерацияларнинг мамлакатларига кўпроқ жой бериш ниятида эди. Шунинг учун Осиё ва Африкага катта эътибор берилади. Унга кўра Африкага аввалгидан деярли икки баробар кўп ўрин берилиши кўзда тутилган. Саралаш турнири формати ҳам у ерда ўзгаради: энди эҳтимолий плей-офф ўйинлари бўлмайди, айнан шу сабабли Жаҳон чемпионатида Муҳаммад Салоҳ жамоаси қатнаша олмади. Осиё ва Шимолий Америка кўпроқ ўринларга эга бўлади, Океания тарихда биринчи марта тўлиқ йўлланма олади, ҳатто Жанубий Америка терма жамоалари оз сонли бўлса ҳам квотани кенгайтиради. Қитъалараро плей-офф ўйинлари олти хил жамоа иштирокидаги тўлиқ плей-оффга айланади. Шундай қилиб қитъалараро қуйидагича тақсимотга амал қилинади:
Европа: 13
Жанубий Америка: 6
Африка: 9
Осиё: 8
Шимолий Америка: 6
Океания: 1
Европа жамоаларига фақат учта қўшимча ўрин ҳисобланган, бунинг учун улар бир неча бор ғазабланишди. Лекин бу ФИФАнинг янги сиёсати: улар УЕФАда аллақачон кенг квота бор деб ҳисоблашади, бу фаворит жамоалар айнан ушбу қитъадан келиб чиққанига асосланган.
Формат қандай кўринишга эга бўлади?
2017 йилда ФИФА Кенгаши турнирни ўтказиш учун бешта вариантдан бирини танлади:
1) 48 та жамоа: учта жамоадан иборат 16 та гуруҳ, энг яхши икки ўрин плей-оффга чиқади (1/16 финал). 80 та баҳс
2) 48 та жамоа: 16 таси тўғридан-тўғри гуруҳ босқичига йўл олади, қолган 32 жамоа плей-оффнинг дастлабки босқичидан ўтади, 80 та ўйин.
40 та жамоа: тўрт кишилик 10 та гуруҳ, ғолиблар ва энг яхши олтита иккинчи ўрин соҳиби плей-офф босқичига чиқишади. 76 та баҳс.
40 та жамоа: бешта жамоадан иборат 8 та гуруҳ, энг яхши икки жамоа плей-оффга чиқади. 88 та баҳс
32 та жамоа: тўртта жамоадан иборат 8 та гуруҳ, энг яхши иккитаси плей-офф босқичига чиқади. 64 та ўйин. Жорий формат.
Инфантино биринчи вариантни қўллаб-қувватлаганини таъкидлади. Чунки бундан кўпчиликка фойда бўлиши кутиляпти: ФИФА яхшигина пул ишлаб олади, мухлислар кўпроқ миқдордаги ўйинлардан баҳраманд бўлади, телерадиокомпаниялар қўшимча контент олади, клублар ҳам ўйинлар сонининг кўпайишидан шикоят қилмайди. Аммо бу форматнинг аниқ камчиликлари ҳам бор, негадир ФИФА буни эндигина пайқаб қолгандек.
Уч жамоадан иборат гуруҳда бир тур дам олувчи жамоа бўлади. Барча рақиблар ўйинларга тайёргарлик кўриш учун ҳар хил вақтга эга бўлади, аммо бу асосий нарса эмас: энг ёмони, бундай формат келишилган ўйинлар эҳтимолини ошириши мумкин.
Охирги тур олдидан бир жамоа аллақачон иккита ўйин ўтказади, бошқалари эса қандай натижа иккаласи учун фойдали эканлигини билиб олади. Бу ҳар доим ҳам шундай бўлмайди, лекин 16 гуруҳда, албатта, зиддиятли вазиятлар кузатилиши табиий. ФИФА бу муаммони ҳал қилди: 1986 йилги жаҳон чемпионатидан бери сўнгги турнинг барча ўйинлари бир вақтда ўтказилади, шунинг учун шартнома келишувлари хавфи камайди. Бироқ бу форматда ҳам унинг иложини топишяпти - Қатарда ўтаётган ЖЧда Польша Аргентинага гол уришга интилмади ва Испаниянинг Японияга таслим бўлиши ўзи учун фойдали якунланди.
ФИФА фикрини ўзгартира оладими?
Ҳа, эҳтимол. Лекин гап фақат турнирнинг формати ҳақида кетяпти, иштирокчилар сони ҳақида эмас – улар албатта 48 нафар бўлади. Эълон қилинган квота ҳам ўз кучида қолади.
Биринчидан, ноябрь ойида гуруҳ босқичида пенальтилар сериясини ўтказиш ғояси қайта тикланди. Бу янгилик эмас: у 2016 йилда форматни ўзгартиришдан олдин дарҳол кўриб чиқилди, аммо масала муҳокамалардан узоққа бормади. Декабрь ойи бошида The Athletic нашри пенальтилар ҳали ҳам жорий этилиши мумкинлиги ҳақида хабар берган эди.
Иккинчидан, ФИФАнинг глобал ривожланиш департаменти раҳбари Арсен Венгер формат ҳақиқатдан ҳам ўзгариши мумкинлигини тасдиқлади. «Биз формула қандай бўлишини ҳали ҳал қилмадик. Учта вариант мавжуд бўлиб турибди. Бу ҳақдаги қарор ФИФА кенгашининг келаси йили бўлиб ўтадиган йиғилишида қабул қилинади», — дейди Венгер.
