Журналист ва ёзувчи Игор Рабинер - Ўзбекистон таассуротлари, маҳорат дарслари ва спорт миграцияси ҳақида.
Шу йилнинг март ойида Россиянинг энг яхши спорт журналистларидан бири, "Спорт-Экспресс" газетаси журналисти, йигирмага яқин китоб муаллифи, кўплаб халқаро журналистик мукофотлар лауреати, спорт журналистикаси мактабининг раҳбари ва ўқитувчиси Игор Рабинер Ўзбекистонга ташриф буюрди.
Рабинер ҳақида чексиз гапириш мумкин. Айнан ўзи ҳам у билан боғлиқ спорт ҳикояларини айтиб бера олади. Игор Яковлевич - ҳақиқий эркак-оркестр. У Ўзбекистонда бўлган икки ҳафта давомида иккита маҳорат дарси ўтказишга, миллий терма жамоа ўйинига боришга, стадиондаги кузатувчилардан лол қолишга, Миржалол Қосимовнинг қариндошлари билан тўй паловини еб, Самарқандга ташриф буюришга, бир неча шахслар билан суҳбатлашишга муваффақ бўлди. Буларнинг барчаси ҳақида журналист Фарғоналик мухбир Александр Троитскийга гапириб берди.
— Амакингиз, ажойиб совет шоири Игор Шаферан бувингиз билан биргаликда Улуғ Ватан уруши йилларида Фарғонага эвакуация қилинган. Яқинда, 2019 йилда Игор Давидович Милашнинг набираси Ўзбекистонга ташриф буюрди. Энди сиз ҳам келдингиз. Бу оилавий анъанами?
- Биз Милаша билан жуда илиқ мулоқот қиламиз, лекин мен келишимдан олдин унинг Ўзбекистонга келганидан ҳам хабарим йўқ эди. Бу ҳақда Самарқандда бўлганимда билдим: ижтимоий тармоқларда суратларни чоп этганимда у менга ўзиникини юборди. Мен анъаналар ҳақида гапирмаган бўлардим - буларнинг барчаси ўз-ўзидан содир бўлади ва бир-бирига боғлиқ эмас, лекин тақдир доираси бир жойда ёпилиши керак. Мен ўзим ҳам кутмаган ҳолда Фарғона водийсига – бир пайтлар амаким ва бувим яшаган жойга бордим. Афсуски, Фарғонанинг ўзига боришнинг имкони бўлмади, лекин мен Наманганга бордим. Ўзбекистон ва Қирғизистон терма жамоалари ўртасидаги ўйинга ташриф буюрдим.
Бувим вафот этишидан икки йил олдин, ота-онам у билан қисқа суҳбат қуришди ва уни магнитафонга ёзиб олишди. Жойларда ёзиб олиш жуда юқори сифатли эмас, лекин шунга қарамай уни тушунса бўлади. Унинг сўзларига кўра, эвакуация пайтида у Фарғона шаҳридан бир неча километр узоқликда жойлашган санаторийда ишлаган, урушда ярадор бўлганларни соғломлаштириш учун олиб кетишган. Маълум бўлишича, у жойларда мактаблар йўқ ёки бошқа сабабларга кўра саккиз ёшли Игор Шаферан ўша пайтда ўқимаган. Орадан бир йил ўтиб, Тошкентга келганида, Шаферан Одесса мактабининг аълочи ўқувчиси бўлса-да, таълимга унчалик қизиқмаслиги маълум бўлди.
Фарғона ҳаёти шоир шахсиятининг шаклланишига мана шундай таъсир кўрсатган. Бир нарсадан афсусландим, у ўқиган Тошкент мактабининг рақамини била олмаганим. Афсуски, на опа, на ота, на бошқа қариндошлар бу маълумотга эга. Мен мактаб архивини ўрганиб чиқмоқчиман ва Шаферон ҳақида баъзи эслатмаларни топмоқчиман, масалан, баҳолари бўлган синф журнали.
— Ўзбекистонда қандай фойдали ишлар қилдингиз?
— Ўзбекистон футбол ассосиасияси 1-вицепрезиденти Равшан Эрматовнинг таклифига биноан “Бунёдкор” стадионида ўзим ўтказган спорт журналистикаси бўйича маҳорат дарсига келдим. Мен учун Эрматов абадий олий даражадаги ҳакам бўлиб қолади.
Дарвоқе, маҳорат дарси давомида мен учун рамзий маънога эга бўлган иккита нашр ўзбек футболи билан боғлиқлигини эсладим. Бири Эрматов билан 2014-йил чемпионатдан қайтганимдан сўнг “Спорт-Экспресс”га берган интерьвюси, иккинчиси “Спорт-Экспресс”да ўттиз йил аввал, 1992 йил 23 апрелда чоп этилган илк нашрим. Бу ўша пайтда Владикавказнинг "Спартак" клубида ўйнаган, кейинчалик “Алания”га номини ўзгартирган жамоа етакчиси Игор Шквирин билан суҳбат эди. Менда бу газета бор.
Менга ҳам “Пахтакор-79” мавзуси қизиқ (1979йил август ойида “Пахтакор”нинг 17 нафар футболчиси авиаҳалокатда ҳалок бўлган) Мен Тўлаган Исоқов ва Михаил Аннинг ўғли Дмитрий билан гаплашдим. Кўп қизиқарли нарсаларни ўргандим. Миржалол Қосимов билан ҳам гаплашдим. Буларнинг барчаси Спорт-Эхпресс саҳифаларида эълон қилинади.
Шквирин билан учрашишга муваффақ бўлдингизми?
- Келганимни 1993 йилдан бери таниш бўлган яхши дўстим ва ҳамкасбим Алишер Никимбаев билиб, бирга ҳафталик FootballCourierгазетасига, кейин эса Спорт Эхпрессга ёздик. Биз у билан шу кунгача жуда яхши мулоқот қиламиз.
Хуллас, Ўзбекистонда ўтказган вақтларимни унинг ўғли Равшан кузатиб турди. Унга алоҳида раҳмат айтмоқчиман. Мутлақо ажойиб йигит, замонавий, ёрқин. У билан мулоқот қилиш мен учун катта бахт эди.
Равшан ва Алишерга раҳмат Шквирин билан учрашдим. Биз унинг уйига келдик ва шунчаки самимий, суҳбат учун эмас, ҳаёт ҳақида суҳбатлашдик. Мен учун бу ҳам гесталтнинг ёпилиши. Тақдирнинг ёпиқ ҳалқаси. Балки кейинги ташрифимда интервью оларман.
Афсуски, болаликдаги кумирларимдан бири, спартакиячи Эдгар Гесс билан учрашишга улгурмадим, чунки у кетишига бир-икки кун қолганида унинг Тошкентда яшашини билдим. Фақат бунинг учун мен Ўзбекистонга минимал имконият билан қайтишга тайёрман. Мамлакатингизнинг диққатга сазовор жойларининг ҳаммасини кўрмадим. Албатта, Самарқандда бир-икки кун қолдим, лекин бошқа шаҳарлар ҳам бор – Бухоро, Хива.
— Самарқандга ташрифингиздан таассуротларингиз қандай?
- Футбол фахрийси Илҳом Юнусовга менга кўп нарсани кўрсатгани учун катта раҳмат. Самарқанд менинг ҳаётимдаги энг ёрқин маданий таассуротлардан биридир. Аммо мен дунёнинг 80 дан ортиқ мамлакатларида бўлганман.
Наврўз байрами кунларига етиб келдим, шаҳардаги тантаналарни кўришга муваффақ бўлдим. Менинг олдимга Самарқанд келди. Мен паловнинг ажойиб турларини таътиб кўрдим. Менга ҳаммасидан ҳам Самарқанд палови ва Тошкентга Миржалол Қосимов таклиф қилган тўй ёқди. Ўзбекларнинг меҳмондўстлиги, яхши табиати, менимча, яна бир бор изоҳ беришга ҳожат йўқ.
— Ўзбекистондаги қайси ҳолат кутилмаган бўлди?
— Намангандаги стадиондаги муҳит. Мухлислар жуда эмоционал. Матбуот қутисида ҳар бир стулда монитор борлиги мени ҳам ҳайратда қолдирди. Буни ҳатто Россияда ҳам кўрмайсиз.
Футболчилар майдонда қайси тилда гаплашади?
- Мен эътибор бермадим, лекин Шомуродов интерьвюсида Мхитарян билан "Рома"да рус тилида гаплашишини айтди. Дарвоқе, Элдорнинг отаси билан учрашиб, ўғли урган голдан сўнг қўл бериб кўришиш жуда ёқимли бўлди.
- Ўзбек футболчиларининг бу авлодини 90 йиллар ва 2000 йиллар авлоди билан солиштириш мумкинми?
- Ўзбекистон клублари ва жамоалари иштирокидаги ўйинларни жуда кам кўрдим. Лекин, масалан, Шомуродовни Максим Шатских билан тенглаштириш мумкинлигига ишончим комил. У ҳақиқий ҳужумчи. Афғонистон билан чегарадош кичик шаҳарчадан бир йигит ҳозир Римни забт этмоқда. Шомуродов яхшиланган Шквирин.
Машариповнинг ҳаракатлари ёқди. Уни илгари ўйнаганини кўрмаганман. Унда Қосимовга ўхшашликни пайқадим.
Қирғизистон билан ўйинда дубл қайд этган Игор Сергеев ёмон эмас. Айтганча, ўйин жуда қизиқарли бўлди.
- Россиялик томошабинлар Ўзбекистон жамоалари иштирокидаги ўйинларга қизиқишадими? Россия телевидениесида контентнинг камлигини ҳисобга олган ҳолда.
- Нега йўқ? Гап биринчи навбатда топ-жамоалар ҳақида кетмоқда. Масалан, “Пахтакор” ёши каттароқ мухлислар учун бренд бўлиб қолмоқда. Ривалдо ўйнаган, Сколари ва Зико мураббийлик қилган "Бунёдкор" ҳақида ёш мухлислар эшитган бўлса керак.
Масалан, Миржалол Қосимов “Алания”да қандай ўйнаганини катта авлод яхши эслайди. Ҳозир у Олмалиқнинг АГМК жамоасига устозлик қилмоқда, ўғли Миржамол ҳам яхши ўйин кўрсатмоқда.
- Агар РПЛ клублари халқаро турнирларда иштирок этишдан четлаштирилса, Марказий Осиё давлатлари чемпионатларига россиялик футболчиларнинг кириб келишини кутиш мумкинми?
- Ҳаммаси Россия клубларидаги маошларга боғлиқ. Агар етакчи футболчиларга йилига уч бўлмаса, камида бир миллион евро маош тўлашда давом этса ва ўртача маоши 200-250 минг евро даражасида бўлса, бу ҳақида гапиришнинг ҳожати йўқ. Албатта, футболчилар Европага кетишга ҳаракат қилишади, аммо маданий яқинликларига қарамай, Марказий Осиё давлатларига боришлари даргумон.
Тушунишимча, айни Ўзбекистон чемпионатида маош унчалик йирик эмас. Ҳозир Ривалдо билан “Бунёдкор”дек гуллаб-яшнаган воҳалар йўқ. Аммо бирданига Ўзбекистонда катта пул тўлай бошласа, фоизлар ортади. Аммо Осиё чемпионлар лигаси россиялик футболчилар учун мотивация бўла олмайди. Ҳеч ким фақат халқаро майдонда чиқиш учун бормайди.
- Ўзбекистоннинг УЕФАга ариза бериши мумкинлиги ҳақида миш-мишлар юрибди. Сиз нима деб ўйлайсиз?
— Қандай қилиб бу мумкин, принципиал жиҳатдан билмайман. Назаримда, агар кун тартибида шундай масала бўлса, Эрматов ўз интервьюсида албатта айтиб ўтган бўларди. Қолаверса, Ўзбекистон терма жамоаси олдидаги асосий вазифа жаҳон чемпионатига чиқиш. Буни фақат Осиё зонасида тажриба тўплаш орқали амалга ошириш мумкин.
- Агар Ўзбекистонга бир нечта юқори сифатли руслар келса, бу ўзбек футболига фойда келтириши аниқ.
- Россиянинг энг кучли спортчилари Россия Федерацияси мусобақалардан бутунлай четлатилган тақдирда “дўст” давлатлар, масалан, Ўзбекистон байроғи остида мусобақаларни бошлашлари ва нафақат безориликдан қочишлари, балки Россия Федерациясидан молиялашда давом этишлари мумкинми?
- Спортчиларни уйда танқид қилишмайди. Кўплаб ақли расо одамлар спортчилар қандайдир тарзда ўзини англаши, халқаро мусобақаларда қатнашиши кераклигини тушунади. Терма жамоаларга ўта олмаган россиялик спортчилар фуқаролигини ўзгартирганига аввал ҳам гувоҳ бўлганмиз. Уларга нисбатан зўравонлик бўлмаган. Бундай вазиятда спортчилар мусобақада қатнашиш имкониятига эга бўлишади. Демак, бу ривожланиш эҳтимоли жуда катта. Бу, айниқса, индивидуал спорт турлари учун тўғри келади. Жамоавий спортда буни қилиш қийинроқ.
- Россиялик хоккейчиларни Ўзбекистон терма жамоасига оммавий равишда фуқароликка қабул қилиш имконияти кўриб чиқилди. Ўзини баланд овозда эълон қилган, тўлиқ трибуналарни тўплаган, ВҲЛ плей-офф босқичига чиққан "Ҳумо" хоккей клуби муваффақияти фонида бу ўринли кўринади. Бироқ, пандемия туфайли ҳамма нарса тўхтади. Ҳумо лойиҳаси Россияда қанчалик муваффақиятли? Улар жамоани ВҲЛда ёки ҳатто КҲЛда кутишяптими?
- Хоккейчиларни фуқароликка қабул қилиш одатий ҳолдир. Беларус ёки Қозоғистонни эслаш кифоя. Ҳумо ҳақида бир неча бор эшитганман, жумладан, яқин дўстим Александр Малишев клуб матбуот хизматида ишлагани учун. Лекин мен Тошкентдаги “Ҳумо-Арена” олдидан ўн марта ўтиб кетган бўлсам-да, ҳеч қачон ичига кириб кўрмаганман. Бу жуда замонавий муз саройига ўхшайди.
Ўзбекистон профессионал хоккей оламига кириб келмоқда.
Финляндиянинг “Йокерит” ва Латвиянинг “Динамо Рига” клублари КҲЛдан чиқиб кетганини, шунингдек, Новокузнецк, Тольятти ва Ханти-Мансийскда замонавий ареналар йўқлиги сабабли, Лигада Ҳумо тўлдириши мумкин бўлган маълум бир бўшлиқ бор. Агар муносиб маблағ бўлса, бир йилдан кейин клуб КҲЛга қўшилиш учун ариза бериши мумкин эди. Бу нафақат ўзбек хоккейига фойда, балки Латвия ва Финляндия клублари кетганидан кейин пасайиб кетган КҲЛнинг халқаро мавқеини ҳам кўтаради.
